آیا آینده، آینده‌ای هم دارد ؟

[mallarme]

اولین پیه یر ترجمه نگین شریف چکانوفسکی




حتما لازم نیست که به پیشگویی‌های تقویم مایا اعتقاد داشته باشیم که احساس افسردگی کنیم. اگر این مساله که در تاریخ ۱۲/۱۲/۱۲ (یا هر تاریخ ویژه دیگری)، ناگهان تقریبا تمامی بشریت نابود می‌شود هم ما را نمیترساند، تقریباً ممکن نیست متوجه تمام این بلایایی نشویم که بشریت را تهدید می‌‌کند. تنها تسلی‌ ما این است که در بازار «اضطراب و کابوس» انتخاب بسیار است·

سینما تمایل بسیار قابل توجهی‌ به این مساله دارد : شهاب‌های حمله گر ، اپیدمی‌های جهان گیر، سرگیجه‌های ژنتیکی‌ و ربوتی... چه خطر طبیعی باشد چه به وجود آماده از آزمایشات انسانی‌، انسانیت در شرف سقوط است، زنگ آخرین ساعت حیات بشریت‌ به زودی به صدا در خواهد آمد·

موضوع فیلمهای تخیلی خیلی‌ قدیمی‌ (سالهای ۱۹۵۰) در اوج جنگ سرد، اغلب غلبه بر آدم فضایی‌هایی‌ بود که یا سر تا پا قرمز بودند و یا موجوداتی مشمئز کننده و کاملاً مادون نسانی (۱). از پانزده سال پیش با پیشرفت زیست شناسی‌ و سوال در مورد حد و مرز های توانائی انسانی‌، یک نوع تنبیه دسته جمعی که از بدبینی به علوم منشأ می‌گیرد ماشین‌های عظیم هالیوودی را به صحنه میبرد. همانطور که در فیلم ماتریکس (اندی و لاری واچوسکی، ۱۹۹۱) دیدیم «اسمیت» نماینده ماشین‌هایی‌ که کنترل بشر را در دست گرفته اند، می‌ گوید :


« انسان‌ها یک بیماری هستند، سرطان این کره هستند. شما بلا و ما دوا هستیم»·



کریستیان شلبور، متخصص ادبیات تخیلی‌ از این جابجایی تحلیلی بسیار روشن گرانه ارائه می‌‌دهد، برای سینما آنچه اساسی است پرداختن به ترس‌های دست جمعی، ارثیه دینی و عوارض مبارزه- آنست: در بهترین حالت، موضوع بازیابی نظم کهن ‌است (۲)·


پیر سزندی، فیلسوف و نویسنده کتاب جدید کانت نزد آدم فضایی‌ها (انتشارات مینویی، ۲۰۱۱) هم به «تصویر آخر زمانی» به خصوص از دیدگاه سینمایی توجه نشان می‌‌دهد.از فیلم بلید رانر (ریدلی سکات، ۱۹۸۲) تا ارتش ۱۲ میمون (تری جیلیام، ۱۹۹۵)، تحقیق او کمتر راجع به نسخه‌های مختلف آخر زمان و بیشتر بر روی نابودی کلی‌ به عنوان « مکانی کاملا سینمایی» است (۳)

می‌توان بیشتر به گریز‌های او پیرامون فیلم بلاد رانر و یا ترمیناتور (جیمز کامرون، ۱۹۸۴) توجه نشان بدهیم تا به توضیحات فلسفی‌ او بر پایه گفته‌های مارتین هایدگر و جین لوک نانسی که در تحسین او از فیلم ملانکولیا از لانس فون تریر، ۲۰۱۱ پدیدار می‌‌شوند·



ادبیات تخیلی‌ که همچنان موضوع (مسموم کننده) روز است حتما از کابوس‌های ما ریشه گرفته، ولی‌ برای افزودن اضطراب بیشتری به آن. سؤالی بی‌ جواب مطرح میشود : حقیقتا چه کسی‌ قدرت نابودی را در دست دارد؟



از پاؤلو باسیگالوپی (۴) که دنیای بعد از طاعون را به نمایش می‌‌گذارد که تولید کنندگال کالری سردمداران دنیایی ویران هستند تا جان میشل ترونگ (۵) که دنیایی‌ بعد از طاعون را اختراع می‌‌کند که در آن هر کس در «غرب» بر طبق حد اکثر امنیت زندگی‌ می‌‌کند، یعنی‌ تنها در لانه خود در میان اهرامی بسیار بزرگ، دور از فضای بیرونی ولی‌ متصل به آن، این تصویر های خیالی نتایج منطقی‌ لیبرالیسمی است که رسما از احساساتی نیک‌ منشأ می‌‌گیرد. این فیلم تخیلی‌ حماسی، پر بار، نو آور و آشفته گر‌ است : چرا که این آینده تنها ادامه آن چیزی است که در زمان حال آماده می‌‌شود·





فجایع مختلف و عواقب آنها که مردمان را تحقیر می‌‌کنند میتوانند به عنوان نشانه‌هایی‌ باشند که انسان را به «تفکر درباره فاجعه» ترغیب می‌‌کنند (۶)، همانطور که امانوئل کانت درکتاب « پایان هر چیز» می‌‌نویسد :« نشانه‌های اعلان کننده آخرین روز (...) همه از نوع رعب آورند. بعضی‌ آن را در پیروزی بی‌ عدالتی می‌‌بینند، در ----- فقرا (...) برخی‌ آنها را در تغییرات ناگهانی طبیعت، مثل زلزله ها، سیل ها، ستارگان دنباله دار یا شهاب‌ها می‌‌بینند». (۷) بنابر این میتوانیم در نظر بگیریم که نام دیگر فاجعه، بروز یک « قدرت جمعی انقلابی‌ »(۸) باشد.


۱-
Lire le dossier « Les extraterrestres entre science et culture populaire »,Le Monde diplomatique, juillet 2009.
۲-
Christian Chelebourg, LesEcofictions. Mythologies de la fin du monde, Les impressions nouvelles, Bruxelles, 2012, 253 pages,19,50 euros.
۳-
Peter Szendy, L’Apocalypse cinéma. 2012 et autres fins du monde, Capricci, Nantes, 2012, 154 pages, 15 euros.
۴-
Paolo Bacigalupi, La Fille automate, Au diable Vauvert, Vauvert, 2012, 595 pages, 23 euros.

۵-
Jean-Michel Truong, Le successeur de pierre, Gallimard, coll. « Folio SF », Paris, 2012, 639 pages, 9,10 euros (1re éd. : 2000).
۶-
Critique, no 783-784, « Penser la catastrophe », Paris, août septembre, 2012.
۷-
Emmanuel Kant, La Fin de toutes choses, Actes Sud, coll. « Babel »,
Arles, 1996 (1re éd. : 1794).
۸-
Frédéric Lordon, « La crise économique comme événement passionnel », dans « Penser la catastrophe », op. cit.





این مقاله در چارچوب همکاری انسان شناسی و فرهنگ و سایت دوستان لوموند دیپلماتیک منتشر می شود و در فرانسه در نوامبر 2012 به انتشار رسیده است.