در گذر تاریخ و فرهنگ ملی

[Alireza_Kh]

هر دم، سربلندی خاک پاکم آرزوست
ای دریغ، ایران آبادم آرزوست
سالهاست آرمیده بزرگِ خاک من
ای سرزمین،کوروش جاودانه ام آرزوست
ز یاد برده اند مردمان، زبان اجداد خویش
ای آشنا، فردوسی پارسی زبانم آرزوست
گم شد نامش آنکه فدا کرد جان خویش
ای روزگار، آرش کمانگیرم آرزوست
نشناسد فرزند امروز سردار پاک خویش
ای داد، بابک خرمدینم آرزوست
آنکه درس زندگی میداد چه شد
ای زندگی،مولانای شیرین سخنم آرزوست
تیره گشت ز نااهلان رنگ زیبای دریای من
ای آب، آبی شاخاب پارسم آرزوست
خشک شد ز بی مهریها سرزمین سبز من
ای آسمان، نم نم بارانم آرزوست





درودی دیگر بار به تمامی دوستان به ویژه شما آقا مجید گرامی. مهر و علاقه تان را به فر و شکوه ایران می ستایم و نیز جا دارد سپاسی بیشتر را ارزانی وجود نازنینتان دارم که چراغ این تاپیک را روشن نگاه داشتید.
خدای ایران یار و نگهدارتان باد.

[مــجــیــנ]

پيدا شدن آبراه خشايارشا و شگفتي جهانيان از مهندسي ايرانيان‌باستان

نگار پاكدل :

پس از ١٠ سال پژوهش پي‌در‌پي تیم‌های کار‌آزموده‌ي باستان‌شناسی دانشگاه‌های گلاسکو و لیدز،(پژوهشگران باستان‌شناس انگلیسی)، آبراه خشایارشا، سرانجام در هشتم ماه مي ٢٠٠١ در یکی از شبه‌جزایر دریای اژه، پيدا شد. امروز هم‌زمان است با اين كشف.
کار بر روی پروژه‌ي کشف کانال خشايارشا از آوریل 1990 آغاز شده بود. يك گروه باستان‌شناسی یونانی نیز باستان‌شناسان انگلیسی را در اين كار ياري مي‌كردند.
خشایارشا، شاه دودمان هخامنشی در سال 480 پيش از میلاد در جریان تلاش ایرانی‌ها برای چيرگي بر یونان، فرمان كندن این کانال شگفت‌‌انگیز را داده است. اين آبراه يكي از بزرگ‌ترین و شگفت‌انگیزترین كارهاي مهندسی زمان بوده است.
این خبر شگفت‌انگيز در بخش علمی 13 نوامبر 2001 روزنامه‌ي نیویورک‌تایمز، به چاپ رسيد. دکتر‌ «ریچارد جونز»، سرپرست تیم پژوهشي پروژه و باستان‌شناس دانشگاه گلاسکو پس از پيدا شدن اين آبراه بنابه گزارش نيويورك‌تايمز، گفت: «این کانال بر روي زمین 100 فوت (30متر) پهنا داشته كه اين پهنا براي حركت دو کشتی بادبانی جنگی بسنده بوده است. آبراه به گونه‌ای كنده شده که از هر دو سو رو به پایین، شیب داشته و پهناي آبراه در ژرفا به 15 متر می‌رسیده است. درازاي این آبراه که در ميان شبه‌جزیره‌ای در دریای اژه كنده شده بود نزديك به 4/1 مایل (2253 متر، کمتر از 5/2 کیلومتر) است.
«یوجیت بهاتاچارجی»، گزارشگر بخش علمی روزنامه‌ي نیویورک تایمز و تنظیم‌کننده‌ي این گزارش نوشته: «‌كندن این کانال برای خشایارشا جنبه‌ي حیاتی داشته چرا‌ كه اگر اين آبراه را نمي‌ساختند ایرانیان می‌بایست کیلومتر‌ها در امتداد این شبه‌جزیره به سوی جنوب دریای اژه کشتیرانی کنند و دوباره همان راه را پس از رسیدن به دماغه‌ي جنوبی شبه جزیره به سوی شمال بروند.

اما خشایارشا از این کار خودداری کرد چرا که ژنرال او ماردونیوس، 12 سال پيش در جریان يورش به یونان، ناوگان ایران را به سوی دماغه‌ي شبه جزیره هدایت کرد. هنگامی که ناوگان ایرانی در جنوب دماغه در حال دور زدن به سوی شمال بود دچار توفاني سخت شد و بيشتر کشتی‌های ایرانی غرق شدند.

خشایارشا، برای پرهیز از پيش‌آمدن دوباره‌ي اين رويداد به مهندسان ارتش ایران فرمان داد آبراهي را از كرانه‌ي خاوري(:شرقي) شبه جزیره به كرانه‌ي باختري آن حفر کنند. پس از كندن آبراه، ناوگان ایران بر يونانيان چيره شد.»

به گفته‌ي «دکتر جونز»، سرپرست پروژه‌ي کشف آبراه؛ «ایرانیان گمان نمی‌کردند این آبراه تبدیل به اثری شود که از آن‌ها برجاي بماند چراكه خيلي زود پس از بازگشت كشتي‌ها از اين آبراه به كشور، پایان استفاده از کانال فرا رسید. در سده‌هاي پي‌در‌پي، این رويداد تاریخی كم‌كم به‌گونه‌ي یک افسانه در‌آمد و کسی گمان نمی‌کرد که آبراه شگفت‌انگيز مهندسی جهان باستان حقيقت داشته است.»
«هرودوت»، رخداد‌نگار یونانی داستان كندن این آبراه را در کتاب تاریخی خود آورده است اما کسی این داستان شگفت‌انگیز را باور نمی‌کرد چراكه بيشتر به افسانه مي‌مانست.

سرانجام با تلاش دانشمندان انگلیسی و یونانی و با بهره‌گيري از يافته‌هاي زمین‌شناسی اين آبراه در سال ٢٠٠١ پيدا شد.
نیویورک تایمز مي‌نويسد؛ ساختار کانال که زیر رسوبات دریایی و لای و لجن 25سده‌ي پيش دفن شده است، به استراتژی نظامی درخشان ایرانی‌ها و مدیریت کار انسانی و مهندسی راه‌و‌ساختمان آن‌ها گواهی می‌دهد.
««دكتر جونز»،يادآور شده است كه: «تيم او از يك شيوه‌ي لرزه‌نگاري براي پيدا كردن آبراه سود جسته‌اند. اين‌چنين كه از يك قطعه فلز د‌ر روي زمين، امواج شوك بسيار قد‌رتمند‌ي را د‌رون زمين مي‌فرستاد‌ند‌ و سپس با تحليل زمان رسيد‌ن امواج، توانستند‌ نقشه‌ي آبراه را طراحي كنند

[درناز]

هفتم آبان روز کوروش بزرگ

روز کوروش بزرگ روز هفتم آبان (۲۹ اکتبر) است که تاریخ نویسان آن را روز ورود کوروش به بابل و صدور منشور کوروش می‌دانند. این روز به پیشنهاد سازمان بین المللی نجات پاسارگاد٬ انتخاب و نام‌گذاری شده است. این روز تاکنون بطور رسمی در تقویم ایران ثبت نشده است. این روز به مناسبت پایان تصرف امپراتوری بابل به دست سپاه هخامنشیان و پایان دوران ستمگری در جهان باستان انتخاب شده‌است..۲۵۴۴ سال پیش در همین روز اعلامیه تاریخی کوروش بزرگ در زمینه حقوق افراد و ملل انتشار یافت که نخستین سنگ بنای یک دولت جهانی با منافع مشترک بشمار می‌آید.
نکات مطرح در آن عبارت اند از: از بین بردن تبعیضات نژادی و ملی، آزادی انتخاب محل اقامت، برهم زدن برده داری، آزادی دین و مذهب و تلاش برای صلح پایدار میان ملت‌هاست.

سالروز بزرگداشت این بزرگ مرد تاریخ بر تمامی ایرانیان جهان مبارک باد.

بزرگ مردی که گفت: ایستاده مردن بهتر از زانو زدن وزندگی کردن است.
ابر مردی که اولین منشور حقوق بشر را پی افکند.
پادشاه نیکوکاری که ۲۵۴۴ سال پیش سخن از حقوق انسانها و احترام به انسانیت انسان به میان آورد.
کسی که فرمود: مرا بدون تابوت و مومیایی در خاک بگذارید تا اجزای بدنم ذرات خاک ایران را تشکیل دهد.
ابر پادشاهی که بر ۴۴ درصد از مردمان کره زمین فرمانروایی می کرد و فرموده بود که هرکس به آیین خویش بماند و مبادا که بخاطر اعتقاد به دینی، فردی در قلمرو من مورد آزار و اذیت قرار بگیرد.

[مــجــیــנ]

تا چند سال پیش همه تصور می كردند كه پیل الكتریكی را نخستین بار دانشمند ایتالیایی لوییجی گالوانی در سال 1786اختراع كرد. گالوانی از قرار دادن دو فلز در آب نمك جریان برق به دست آورد. اما چقدر مایه تعجب است وقتی می بینیم كه برحسب تصادف، گالوانی هم برای ساختن پیل از همان فلزهایی را استفاده كرد كه 1800 سال پیش از وی ایرانیان برای ساختن پیل به كار برده بودند. پیل مورد استفاده ایرانیان در شهری در اطراف بغداد به دست آمده است.

هیچکس به درستی از زمان تولید دقیق باتری ها آگاه نیست.اما بررسی های باستان شناسان نشان می دهد که اجداد ما ایرانیان حدود 2000 سال پیش یعنی در دوره حکومت اشکانیان وسیله ای در اختیار داشتند که از آن ها مانند باتری امروزی برق تهیه می کردند.
بنابر این ایرانیان نخستین مخترعان باتری بوده اند.

تا چند سال پیش همه تصور می كردند كه پیل الكتریكی را نخستین بار دانشمند ایتالیایی لوییجی گالوانی در سال 1786اختراع كرد. گالوانی از قرار دادن دو فلز در آب نمك جریان برق به دست آورد. اما چقدر مایه تعجب است وقتی می بینیم كه برحسب تصادف، گالوانی هم برای ساختن پیل از همان فلزهایی را استفاده كرد كه 1800 سال پیش از وی ایرانیان برای ساختن پیل به كار برده بودند. پیل مورد استفاده ایرانیان در شهری در اطراف بغداد به دست آمده است.

هیچکس به درستی از زمان تولید دقیق باتری ها آگاه نیست.اما بررسی های باستان شناسان نشان می دهد که اجداد ما ایرانیان حدود 2000 سال پیش یعنی در دوره حکومت اشکانیان وسیله ای در اختیار داشتند که از آن ها مانند باتری امروزی برق تهیه می کردند.
بنابر این ایرانیان نخستین مخترعان باتری بوده اند.

از سده نوزدهم میلادی تاکنون، الکساندر ولتا به نام مخترع باتری شناسایی شده‌است، حال آن که یافته‌های باستان شناسی در مناطقی از ایران نشان داده‌است که نزدیک دو هزار سال پیش از ولتا (۲۰۰ سال پیش از زادروز مسیح)، باتری در ایران در دوره اشکانیان ساخته شده‌است.

نخستین بار در سال ۱۳۱۷ خورشیدی ( ۱۹۳۸ میلادی)، ویلهلم کونیگ باستان‌ شناس آلمانی، در نشریه ی کاوش و پیشرفت طی مقاله‌ای خبر از وجود باتری های اشکانی می دهد.

ویلهلم کونیگ (Wilhelm Konig)، باستان‌شناس آلمانی که اداره‌ی موزه‌ی ملی عراق را برعهده داشت، به هنگام کاوش در یکی از روستاهای نزدیک بغداد، به کوزه‌ای سفالی به بلندی ۱۴ سانتی‌متر برخورد که استوانه‌ای مسی در خود داشت و آن استوانه نیز میله‌ای آهنی را در برگرفته بود. بررسی‌ها از وجود ماده‌ای اسیدی، مانند سرکه، و نیز خوردگی شیمیایی در آن ظرف سفالی خبر دادند.
پیش از کونیگ، باستان‌شناسان دیگری نیز قطعه‌های شکسته‌ای از این کوزه‌های رازآمیز را پیدا کرده بودند. با وجود این، تنها او بود که به اهمیت آن‌ها پی برد و در کشف‌های دیگر خود تعداد بیش‌تری از آن‌ها پیدا کرد. بررسی‌ها نشان داد که پیشینه‌ی این باتری‌ها به نزدیک ۲ هزار سال پیش باز می‌گردد؛ یعنی زمانی که اشکانیان بر میانرودان (بین النهرین) فرمانروایی می‌کردند. اشکانیان سومین سلسله از شاهان بزرگ ایران بودند که از ۲۴۸ سال پیش از میلاد تا ۲۲۴ سال پس از میلاد، امپراتوری شکوهمندی در خاور ‌زمین بر پا کرده بودند.

انتشار مقاله‌ی کونیگ در سال ۱۹۴۰، شگفتی باستان‌شناسان و جهانیان را برانگیخت و ایرانیان دو دهه‌ پس از نخستین گزارش کونیگ، یعنی نزدیک ۴۰ سال پیش، برای نخستین بار از این دستاورد تمدنی خود آگاه شدند. البته، به زودی آن را به فراموشی سپردند و در حالی که پژوهشگران هنوز هم پیرامون باتری‌های اشکانی پژوهش می‌کنند، شاید بتوان گفت مگر شمار اندکی از ایرانیان همگی از آن ناآگاه هستند و گاهی نیز از پذیرش آن سرباز می‌زنند. به هر حال، ایرانیان همیشه شگفتی‌ساز بوده‌اند و این هم نمونه‌ای از همین ویژگی آنان است.

جنگ جهانی دوم از ادامه‌ی پژوهش‌ها روی باتری‌های ایرانی جلوگیری کرد، اما پس از آن که ویران‌سازی فروکش کرد و آبادانی بار دیگر رونق گرفت، ویلارد گری(Willard F. M. Gray) از آزمایشگاه ولتاژ بالای شرکت جنرال الکتریک در ماساچوست، چند نمونه از این باتری‌ها ساخت. زمانی که آن‌ها را با الکترولیتی مانند شیره‌ی انگور(سرکه) پر کرد، آن دستگاه‌ها حدود ۲ ولت برق تولید کردند. این آزمایش بر شگفتی پژوهشگران و باستان‌شناسان افزود، چرا که دستگاهی پس از ۲ هزار سال، هنوز کار می‌کند.

ویژگی های باتری اشکانی

این باتری در بردارنده ی یک کوزه سفالی تخم مرغی به ارتفاع 14، قطر 8 و دهانه 3/3 سانتیمتری بود که یک میله ی آهنی به طول 7/5 سانتیمتر به صورت عمودی در قسمت میانی قرار داشت که نقش قطب منفی باتری ( آند ) را بر عهده داشت.

در اطراف میله آهنی یک استوانه مسی به طول 9/8 و قطر 2/6 سانتیمتر قرار داشت که به کمک قیر در جای خود محکم شده بود، در قسمت دهانه ی باتری از قیر برای آب بندی باتری استفاده شده بود. در این باتری احتمالا از آب نمک، سولفات مس، جوهر سرکه، آبلیمو، شراب تند و یا اسید سیتریک ( که در آن دوره شناخته شده بودند ) به عنوان الکترولیت استفاده می شده است.

کاربردها

کاربرد این مجموعه جهت فرآوری جریان الکتریکی (فرضیه منبع نیرو)، آبکاری زر بر دیگر فلزات (فرضیه آبکاری زر) و بهره گیری در درمان امراض با شوک الکتریکی (فرضیه کاربرد پزشکی) شده که همگی مؤید کاربری این مجموعه در مصارف الکتروشیمیایی است.

به ‌راستی چگونه اشکانیان در آن زمان به مفاهیم پایه‌ی الکتریسیته دست پیدا کرده بودند؟ برخی بر این باورند که آنان چنین دانشی نداشتند، زیرا بسیاری از نوآوری‌ها پیش از درک مفاهیم پایه‌ای که آن نوآوری‌ها بر آن‌ها استوار بودند، به دست آمده‌اند. برای مثال، چینی‌ها مدت‌ها پیش از آن‌که اصول سوختن به درستی روشن شود، باروت ساخته بودند و از آن بهره می‌گرفتند. کشف داروهای گیاهی کهن نیز شاهد خوبی بر این ادعاست. همیشه نیاز نیست بدانید چیزی چگونه و چرا کار می‌کند، فقط می‌دانید که کار می‌کند.

در این که باتری‌های ایرانی الکتریسیته تولید می‌کنند، شکی نیست، چرا که دانشجویان زیادی در دانشگاه‌های گوناگون نمونه‌هایی از آن ساخته‌اند و برق تولید کرده‌اند. اما اشکانیان از این دستگاه برای چه کاری بهره می‌گرفتند؟ این دستگاه بسته به نوع محلول الکترولیت، بین ۰/۸ تا ۲ ولت برق تولید می‌کند. تولید برق به دو فلز با پتانسیل الکتریکی متفاوت و محلول دارای یون، به نام الکترولیت، نیاز دارد و همه‌ی این‌ها در این باتری‌ها وجود دارد. با بستن چند باتری از این نوع به هم می‌توان به ولتاژ‌های بالا دست پیدا کرد. اما هنوز سیمی پیدا نشده است که بتوان ثابت کرد که در آن زمان نیز چنین کاری انجام می‌شده است.

شاید باتری‌های پارتی برای آب‌کاری یک فلز روی ظرف‌های فلزی به کار می‌رفته‌اند. نمونه‌ای از این ظرف‌ها در موزه‌ی بغداد پیدا شده است که پیشینه‌ی آن‌ها نیز به همان دوران باتری‌ها باز می‌گردد. آرن اگبریچ(Arne Eggebrecht) چند نمونه بازسازی شده از باتری‌‌ها را به هم وصل کرد و با به کارگیری شیره‌ی انگور به عنوان الکترولیت توانست لایه‌ی نازکی، حدود یک ده‌هزارم میلی‌متر، از نقره به سطح فلز دیگری بنشاند. چندی پیش نیز یك مهندس آمریكایی به نام ویلاردگری ثابت كرد كه این دستگاه عجیب را اشكانیان برای آب دادن فلزات بخصوص طلا و نقره به كار می برده اند. گری در گزارش خود می نویسد: «اشكانیان از اتصال این پیل ها به یكدیگر مقدار قابل توجهی نیروی برق به دست می آوردند و آن را به وسیله دو سیم وارد دستگاه آبكاری كرده و با استفاده از املاح طلا و نقره، دستبندها و زینت آلات خود را آب طلا و نقره می دادند كه امروز این کار را گالوانو پلاستی یا آبكاری الكتریكی می نامند.»




در آن زمان كیمیاگران و جواهرسازان باستانی كه به اینكار می پرداختند ساختمان پیل را نیز مانند سایر معلومات خویش به عنوان یك راز مگو تلقی می کردند و جز به اهل فن به كسی ابراز نمی داشتند و در نتیجه از این اختراع جز كیمیاگران، دیگران اطلاع نداشتند.


کسانی که تاریخ و هوشمندی نژاد ایرانی را نمیدانند می انگارند که باطری را. آلکساندر ولتادر سال ۱۸۰۰ میلادی اختراع کرده در صورتی که این اختراع حدود ۲۲۶۰ سال پیش توسط نژاد ایرانی کشف و اختراع شده ، یک تحقیق منسفانه و به دور از کینه و غرض به راحتی ثابت میکند که الکساندر ولتا فقط واحد سنجش برق را کشف کرده
لازم است برای دفاع از حقوق معنوی نیاکان هموشمندمان طی یک اقدام ملی و دعوت از فیزک دانان برجسته جهان به منظور تشکیل کنگره فیزیکدانان با ارائه اسناد و مدارک مستدل پیش رو نام الکساندر ولتا را برای اختراع سنجش واحد برق که کشف کرده بود ثبت و نام ایران ونیاکان اشکانیمان را به عنوان مخترع باطری در جهان به ثبت برسانند
در اینجا لازم میدانم به اطلاع برسانم که چنین کنگره ای در یکسدمین سال در گذشت الکساندر ولتا در ارتبات با حق کشف ثابت بودن ضریب انبساط هوا برای وی در سال ۱۹۲۷ در شهر کومو ایتالیا تشکیل و به نفع او رای داده شد

[farzin1]

از دشمنِ تاریخی ات هرودوتِ یونانی ،خوانده ام مصریان تو را خدا می پنداشتند و یونانی ها تو را پیغمبر می خواندند و ایرانیان پدر می خواندندت ؛ خودت اما اعلام می داشتی که مرا خادم خود بخوانید ، من انسان دوستی را اول بار از کردارِ نیـــکِ تو آموختم
در زمانی که پادشاهان بعد از پیروزی در جنگ از اسیران و مردمِ شهر ها برای کوبیدنِ میخِ فرمانروایی سر و گوش و دست و پا می بریدند و چ
شم در می آوردند و تجاوز و غارت میکردند به سربازانت آموختی پس از فتح مبادا به چشمِ مردمِ شهر طوری نگاه کنند که آنان احساس شکست و حقارت کنند ، جوانمردی یعنی همین.
...وقتی فرمانروایانِ زنباره حرمسرا داشتند و عیش و نوش می کردند ،وقتی هرزگی شهرت بود تو به یک زن وفا دار بودی و یگانگی در عشق را به من آموختی.
وقتی انسان را به خاطر عقایدش آتش میزدند و سر می بریدند تو یهودیان را از بند بابل آزاد کردی و برای هر کیش عبادتگاه ساختی تا همه بتوانند آزادانه خدای خود را داشته باشند، آزاد اندیشی را باید از تو بیاموزنــد.
وطن دوستی را وقتی شناختم که خواندم وصیت کرده ای:
«مرا بدون تابوت و مومیایی به خاک بسپارید تا اجزای بدنم ذراتِ خاکِ ایران تشکیل دهند»
تو این روزها یکی از تنها مستنداتِ هویتِ من هستی که بدانم من هم از نسلِ بشری دانا و آزاد اندیش هستم.
اگر گلِ نیلوفر می تواند در لجن زار رشد کند؛
پس هنوز می توان انسان بود
لازم است خود را از نو آغاز کنیم.
7 ابان گرامی باد

[درناز]

جشن آبانگان، ‌تلنگري براي ارج نهادن به آب

جشن آبانگان برابر با دهمين روز از گاهشمار زرتشتي، به هنگامه‌ي برابري روز آبان‌‌ايزد با ماه آبان، برگزار مي‌شود، جشني به گراميداشت ايزد آب. در ايران باستان بنابر گاهشماري كه هنوز زرتشتيان از آن، بهره مي‌جويند، همه‌ي روزهاي ماه، نامي ويژه به خود داشته كه برابر شدن نام روز و ماه شوندي(دليلي) بوده براي برپايي جشن و سرور.

نام روزهای ماه
1
. هرمزد .2. بهمن .3. اردیبهشت 4. شهریور .5 سپندارمذ .6. خرداد .7. امرداد .8. دی به آذر .9.آذر . 10. آبان 11. خور .12. ماه .13. تیر .14. گوش .15. دی به مهر .16. مهر .17. سروش .18. رَشن .19.فروردین .20. بهرام 21. رام .22. باد .23. دی به دین .24. دین .25. اَرد .26. اَشتاد .27. آسمان .28. زامیاد .29. مانتره سپند .30. اَنارام. 31. اوراد (روز زیادی)

جشن آبانگان يكي از اين برابري‌ها و يكي از اين بهانه‌هاي جشن و سرور است. البته جشن‌ها در ايران همواره پايه و بنيادي داشته‌اند كه بي‌گمان تا هميشه درخور انديشه است و نشان از انديشمندي نياكان ما دارد.
آبان به معني آب است و آب يكي از چهار آخشيجي(عنصري) است كه ايرانيان همواره در پاك‌نگه داشتن و نكوداشت آن كوشيده‌اند. در ايران باستان «آب»، جايگاهي والا داشته و نيز در «اوستا» بارها به ارجمندي آب اشاره شده است. در «آبان‌يشت»(بخشي در اوستا) بسيار در‌باره‌ي ارج و ارزش آب سخن رفته است. آناهيتا نيز به عنوان ايزد‌بانوي آب و باروري و پاكيزگي ارج و ارزش بسيار داشته و ايرانيان باستان، آناهيتا را سرچشمه‌ي همه‌ي آب‌هاي روي زمين مي‌دانسته‌اند.
ايرانيان آب‌هاي روان را آلوده نمي‌كردند و بسيار در پاكيزه نگه‌داشتن آن كوشش مي‌كردند و بي‌گمان اين پاسداشت از آن روي بوده كه دريافته بودند، بدون آب، زندگي را دوام و ماندگاري نخواهد بود و آلودگي آب نيز، برآيندي جز بيماري و درد در پي نخواهد داشت.

[مــجــیــנ]

فرهنگ ایران از نگاه دانشمندان جهان

گل سرخ

ايرانيان دلبستگي خاصي به پرورش انواع مختلف گل دارند، به خصوص به گل سرخ علاقه بيشتري نشان مي دهند. گل سرخ زيبايي چندان درخشاني ندارد؛ اما عطرش بسيار مطبوع و دلاويز است. اين گل ذوق شاعري بسياري از شاعران نازک خيال اين ملت را به جوش و هيجان درآورده است. سعدي نام يکي از کتابهاي خود را گلستان گذاشته است؛ يعني باغچه گلها و نام اثر ديگرش بوستان است؛ نشانه‌اي از امتياز فوق‌العاده‌اي که ايرانيان براي هر چيزي که بويي از گل و زيبايي طبيعت دارد، قائل مي شوند.

ژي. ام. تانکواني، مترجم هيأت نمايندگي ناپلئون(1808م)

فرشته خو
زنان ايراني هيچ وجه مشترکي با ديگر زنان

مشرق زمين ندارند، مگر حالت نجابت و وقار صورت که تقريباً در همه زنان آسيايي مشاهده مي‌شود. به گمانم اين حالت بايد به دليل خطوط بسيار منظم صورتشان باشد. زنان ايراني مانند فرشته‌اي مهربان و داراي خوي متعادل کم نظيري هستند. اشتياق زنان ايراني به جواهر، به قدري شديد است که تصور نمي‌کنم زني پيدا شود که چند قطعه جواهر نداشته باشد. بي چيز ترين پيشه‌ور هم اگر بخواهد در خانه‌اش آرامش داشته باشد، ناگزير است خود را از ضروريات زندگي محروم کند و جواهري براي زنش فراهم نمايد!

گاسپار دروويل



هنر ايراني

به طور قطع و يقين مي‌توان گفت که پس از انحطاط و انهدام هنر يونان، در سراسر جهان براي شگفتن گلهاي استعداد ذوق هنري جايي امن‌تر از امپراتوري ساساني

مشرق زمين باقي نماند و هنر و نفوذ هنري ايران عالمگير شد.

پروفسور آندره گدار، معمار فرانسوي



سرچشمه كمال

ادب ايران از سرچشمه كمال مطلوب انساني و ابديت فكر و سخن الهام گرفته است و آثاري به وجود آورده كه

به اندازه آثار يونان و روم، جهاني را متمتع كرده است.

اميل گروسه

مردم با هوش

غالباً نويسندگان عرب يك نوع تحسين تعجب‌آميز براي امپراتوري ساساني دارند. فرمانروايان ايران بين ملل مختلف شهرت نيرومند‌ترين حاكمان جهان را دارند. آنها داراي هوش و قدرت تشخيص زياد بودند و ابوالفدا مي‌گويد: در تشكيلات امپراتوري هيچ‌ يك از سلاطين با آنها برابري نمي‌كند.

آرتور كريستن‌سن ـ ايران‌شناس دانماركي



شعور دقيق

ايرانيان خيلى مخترع نيستند، ليكن چنان فهم و شعور دقيقى دارند كه وقتى چيزى را بخواهند، بي‌‏درنگ تقليد مي‌‏كنند. به اين ترتيب همه چيز دارند، چه مردان دانشمند و چه مردان اهل فن. همچنين مي‌‏كوشند آنچه شما مي‌‏دانيد، فرا گيرند تا ديگر نيازى به شما نداشته باشند و هرچه شما كسب كرده‌‏ايد، خودشان نيز به دست آورند.‏

پاسيفيك دوپرونس، مبلغ مذهبى (1653 - 1570)



سرزمين خوشنويسان

ايرانيها از قديم، عاشق خط خوش بوده‏اند و حالا هم براى خط خوش و زيباى اساتيد حاضرند پول زيادى بدهند. معمولاً يك قطعه كاغذى را كه روى آن با خط يك خوشنويس، نوشته شده باشد، با طلا وزن مي‌كنند و خريد و فروش مى‏كنند. در حقيقت ايران سرزمين خوشنويسان و خطوط است.


هينريش بروگش، سفير پروس (1861ـ1859)‏

يونان و ايران
يونانيان از مدتها قبل در نتيجه جنگها، تجارت و همسايگي، با افكار و عقايد ايراني آشنا شده بودند. يونانياني كه در آسياي صغير مسكن داشتند، با مغان يا مجوسان كه تا سواحل درياي اژه نفوذ كرده بودند، محشور و با عقايد آنها كه مخلوطي از اصول مزدايي و كلداني بود، آشنا گرديدند.

هـ .ش. پوئش (تاريخ تمدن ايران)

هنر ايراني
به طور قطع و يقين مي توان گفت که پس از انحطاط و انهدام هنر يونان، در سراسر جهان براي شگفتن گلهاي استعداد ذوق هنري جايي امن‌تر از امپراتوري ساساني مشرق زمين باقي نماند و هنر و نفوذ هنري ايران عالمگير شد.

پروفسور آندره گدار، معمار فرانسوي

سرچشمه نور
بزرگترين منبع و با دوامترين و مشخص‌ترين خدمت ايران به جهان، در رشته صنايع بود. هنگامي كه اروپا در جهل و تاريكي به سر مي‌برد، فرهنگ اسلامي نيمي از جهان را منور ساخت و گرچه نواحي ديگر در اين قسمت شركت داشتند، ليكن منبع اصلي و سرچشمه اين نور، ايران بود.

پروفسور آرتور پوپ، ايران‌شناس آمريكايي

ملت كهن
ايرانيها خود را قديمي‌ترين ملت متمدن جهان مي‌دانند و به مردم ساير كشورها به چشم ملتهاي نوپايي كه در زمانهاي اخير افتخاراتي در تاريخ نصيب‌شان شده است، مي‌نگرند. اين بلندپروازي درباره قدمت نژادشان اغلب آنها را وادار مي‌كند كه براي شهرهاي ايران سوابق بسيار كهن و باستاني قائل شوند.

ارنست اورسل، جهانگرد اروپايي (1882)


اختلاف الزيجات آيين نامه

ايرانيان کتابي دارند به نام کهنامه که منصب‌هاي مملکت ايران در آن هست و آن را به 600 منصب مرتب کرده‌اند و اين کتاب از قبيل آيين‌نامه است. در چند هزار ورق که جز به نزد موبدان و ديگر صاحبان مقامات معتبر يافت نشود.

مسعودي، مورخ نامدار اسلامي، (التنبيه و الاشراف)

آزادانديش

با ايرانيان بذله‌‏گو و خوش‌‏طبع كه اصول فلسفى و رياضى ما را دارند ـ نه علم و فلسفه دينى ما راـ مي‌‏توان در ملأ عام و بدون هراس از قاضى راجع به مذهب مباحثه كرد؛ ولى نمي‌‏توان اعتماد آنها را جلب كرد. در نتيجه همان‌‏طور كه وارد بحث شده‌‏ايم، خارج مي‌‏شويم. خارجيان علاوه‌‏بر آنكه آزادند تا درباره كيش و آيين بحث كنند، مي‌‏توانند لباس ايرانى بپوشند و شمشير ببندند و بايد بگويم كه ايرانيان حقاً مي‌‏توانند به خوبى از خود دفاع كنند.‏

دولابولاى لوگوز، بازرگان فرانسوى (1665ـ 1610)‏

شايستگي ذاتي

مشهور است که ماهرترين بناهاي ماوراي قفقاز ايراني هستند. درباره ايرانيهاي ايالت ايروان که از سال 1828 جزو رعاياي تزار به شمار مي‌آيند، بايد گفت که آنان به علت دانستن زبانهاي شرقي که در ايالتهاي آسيايي روسيه عامل کمک کنندة بسيار سودمندي است و همچنين به دليل برخورداري از هوش و مهارت و شايستگي ذاتي، در مشاغل خود به مقامهاي مهمي دست يافته‌اند. آنها واقعاً آقا و جنتلمن‌هاي کاملي هستند و بسياري از ايشان نيز خوب فرانسه حرف مي‌زنند.

ارنست اورسل، جهانگرد غربي (1882)


قند پارسي

در جهان ايراني، پيش از آنکه دستخوش فرايند غربي شدن قرار گيرد، زبان فارسي که با آفرينش آثار هنري عظيمي به صورت يک زبان ادبي درآمده بود، به عنوان زبان مشترک رواج يافت و در ملتقاي گردش قرن دهم هجري به يازدهم، شانزدهم و هفدهم ميلادي در وسيعترين گستره‌اش دامنه نقش آن بي هيچ گسترشي سراسر جنوب شرقي و جنوب غربي آسيا را فرا گرفت.

زبان فارسي براي اين امپراتوري فرهنگي پهناور وامدار لشکريان ترک زبان امپراتوري سازي بود که در سنت ايراني پرورده شده بودند و در نتيجه اسير افسون ادبيات فارسي جديد شدند که سرنوشت نظامي و سياسي‌اش اين بود که دولت جهاني براي دنياي مسيحيت ارتدوکس به شکل امپراتوري عثماني و دولت جهاني ديگري براي هندوان به صورت امپراتوري راجهاي تيموري مغول به وجود آورند.

اين دو دولت جهاني ايراني‌ساز در سرزمينهاي مسيحيت ارتدوکس و هندويي، با گذشت زمان به حکم قرابت فرهنگي‌شان به قلمرو اصلي زبان فارسي، در زادگاه تمدن ايراني در فلات ايران و حوضه آمودريا و سيردريا به هم ملحق شدند؛ و در اوج ترقي دولتهاي مغول، صفوي و عثماني، زبان فارسي جديد به عنوان زبان ادب و انسانيت مورد حمايت عناصر فرمانروا در تمامي اين قلمرو عظيم قرار گرفت.

توين بي

بهشت کوهنوردان

ارتفاع دماوند دقيقاً معلوم نيست. با اين همه نبايد بلندي آن کمتر از 6500 متر باشد؛ ولي ايرانيها با تواضع تمام ارتفاع کوه را در حدود 30 هزار متر مي دانند! به اعتقاد آنها فقط رستم بر قله اين کوه که کوهستان مقدس و مادر تمامي کوههاي عالم است، پا گذاشته. گرداگرد دماوند ديوها اقامت دارند و ستارگان هفت صور فلکي به دورش مي چرخند! کشتي نوح با قله اين کوه روشنايي و سرچشمة آبها و گهواره همه مردم روي زمين برخورد کرد و متوقف شد.

جشن باشکوهي به مناسبت پيروزي فريدون بر ضحاک در دهکده مجاور اين کوهستان همه ساله برگزار مي‌شود. نظير کوه آرارات، دماوند نيز کليه داستانهاي مربوط به تکوين عالم و سنتهاي افسانه‌اي نژاد کهنسال آسيايي را يکجا در خود جمع و متمرکز کرده است. ايران بهشت کوهنوردان است. زماني که راه آهن، تهران را به اروپا وصل کند، بدون شک دماوند باشکوه، کعبه کوهنوردان بي باک محسوب خواهد شد.

ارنست اورسل

[مــجــیــנ]

ارس در فارسي به چم(معناي) گشاده لوز روس و اروس است. در اروپا به اين گونه درها گيوتين مي گويند. استاد پيرنيا واژه ارسي را پارسي مي داند برابر گشاده و باز. ولي در فرهنگ ها ارسي را يك واژه روسي دانسته اند "ار" پيشوندي است برابر بالا رفتن كه در برخي واژه هاي ديگر مانند ارچين ديده مي شود و "سي" برابر پرتو و چشمه كه در گويش هاي نيمروزي(جنوبي) ايران روايي است.ارسي گونه اي پنجره چوبي و شبكه دار كشويي است كه با بالا و پايين رفتن باز و بسته مي شود.بلنداي آن از كف تا آسمانه است. اين در _پنجره گاه به ميانسرا باز مي شود و گاه ميان دو تالار جاي مي گيرد تا به هنگام نياز باز شود و يك تالار بزرگ بدست آيد.كاربرد ارسي در مهرازي ايران به گونه يك بازشوي بنيادي پيشينه اي بسيار كهن دارد.نمونه هاي زيباي ان در همه جاي ايران ديده مي شود.لت ارسي ها معمولا فرد است .ارسي يك لتي در بالا خانه هاي گوشوار يا راهروهاي طبقه اول ساختمان كه معمولا در نقاط سردسير به ورت در است ديده مي شوند.هر ارسي از بخش هاي زير ساخته شده است:باهو يا وادار:بخش ايستاده چهار چوب آن .كلاه:تير ترازي (افقي) ميان بخش پاياوجنبان آن.تنك:شبكه درون درك هاي آن.چفته ريزه:چفتي كه درك ها را پايا نگه مي دارد.درك يا لنگه:كه مانند كشو بالا و پايين مي رود بخش زيرين به بلنداي 30 تا 50 سانتي متر از كف كه مانند جان پناه است و پاياست.بخش بالاي آن كه نيم پرهون(نيم دايره)يا سه پهلو است و پاياست. كاركرد سطح مشبك پنجره هاي ارسي تامين نور فضاي درونی در معرض ديد قرار دادن فضاي بيروني كاهش شدت تابش نور آفتاب و گرما ايجاد زيبايي در نماي ساختمان حفظ حريم و محرويت فضاي بيرون دور كردن حشرات مزاحم(شيشه هاي رنگي پنجره هاي ارسي با ايجاد نورهاي رنگارنگ باعث دور شدن و خارج شدن حشرات مزاحم از فضاي بيروني اتاغ هاي داراي پنجره هاي ارسي مي شوند.) اثرات و دلايل استفاده از پنجره هاي ارسي الف-نور :اين نوع پنجره ها باعث مي شوند نور خورشيد به اندازه كافي وارد فضاي اتاغ شود نه كمتر نه بيشتر ب-روانشناسي رنگ ها:از نظر روان شناسي رنگ خاي مختلف اين شيشه ها و ايجاد نور هاي هم رنگشان بر روي انسان تاثيرات مختلفي مي گزارد كه هر رنگ كنار رنگ ديگر شدت اين تاثير را خنثي مي كند و مقدار مناسب آن را تنظيم و تعديل مي كند.بيشتر رنگ هاي استفاده شده در شيشه هاي ارسي رنگهاي لاجوردي قرمز سبز و زرد هستند و هر كدام به تنهايي يك تاثير روانشناختي مجزاي دارند. ج-زيبايي: سطح پنجره هاي ارسي را با استفاده از انواع نقش هاي گوناگون گره سازي و با شيشه هاي رنگين و ساده مي آراستند و تركيب هاي بديعي پديد مي آورند و بدين صورت هماهنگي بين اين شبكه هاي هندسي و نورهاي رنگي باعث ايجاد زيبايي دلپذيري مي شود. د-نقش هندسي در ارسي: ناپسند دانستن تقليد از نقش ها و صورت هاي انساني و حيواني در نقاشي و ساير هنر هاي تصويري و تجسمي به تدريج موجب شد كه تقليد از طبيعت در فرهنگ بسياري از هنر هاي اسلامي چندان مورد توجه قرار نگيرد و جايگاه والايي نيابد.به همين جهت هنرمندان به تركيب هاي هندسي و انتزاعي توجه بسيار كردند. و-محرميت: پنجره هاي ارسي همچنين باعث محدود كردن ديد از بيرون به درون خانه و ايجاد محرميت مي شود
ه-خواص صوتي:اگر قطعات يك گره نسبت به هم زواياي مختلف يا متعدد پيدا كند جابجايي صوتي ايجاد مي كند در اين جابجايي تابع قوانين علم آكوستيك است. فرم هاي شش وجهي نيز داراي خواص صوتي هستند از كاربرد صوتي شش وجهي در طبيعت مي توان كندوي زنبور عسل را مثال آورد كه دقيقا عمل انتقال صوت يا رزونانس را انجام می دهد .

ارسی، رقص نور با ساز چوب و شیشه

ارسی، چیدمان چوب و شیشه، یادگاری از روزگاران قدیم و الهام گرفته از طرح های اصیل اسلیمی که در ساخت درها و پنجره بناها به کار می رفت اکنون دیگر متداول نیست و تنها در خانه های برجای مانده از قدیم دیده می شود، این دست ساخته های اصیل چوبی هرچند در حال حاضر به دلایل مختلف دیگر ساخته نمی شود اما در سرتاسر ایران زمین در شهرها و روستاهای قدیمی هنوز وجود دارد و زیباتر از آن است که از یادها فراموش شود.
واژه ارسی در فرهنگ عمید به معنی در اتاقی است که بر روی حیاط باز می شود. استاد «محمدکریم پیرنیا» از معماران پیشکسوت قدیمی در تعریف واژه ارسی معتقد است که برخی گمان می کنند ارسی به پنجره ای اطلاق می شود که به تدریج از معماری روسی در ایران رواج یافته در صورتی که پیش از آنکه ارسی در معماری روسی جایی باز کند در بناها و نقاشی های ایران مشاهده شده است.
با بهره گیری از تاریخ معماری می توان گفت، در قرن هشتم هجری نمونه های فراوانی ازرسم عناصر هندسی، گل و بته بر روی لوازم چوبی مانند منبر، درب امامزاده ها، صندوق مزار و رحل قرآن خلق شد. از اوایل قرن نهم هجری نیز این هنر رونق دیگری یافت و صنعتگران از مشبک و گره چینی در ساخت پنجره های منازل و کاخ ها استفاده کردند، همچنین از دوران صفویه به بعد هم با تعبیه شیشه های رنگی در چوب های مشبک ارسی ها ساخته شد.
در حال حاضر ارسی و گره چینی که یادگاری از زمان قدیم است در اغلب نقاط کشور مشاهده می شود و نمایی منحصر به فرد و متفاوت برای خانه های قدیمی ساخته است. تقارن کامل در شکل، فرم و رنگ که از طرح های اسلیمی نشأت گرفته و با تکه های کوچک چوب به شکل ستاره های چندپر پیاده شده، ویژگی مشترک پنجره های مشبک گره چینی در سرتاسر ایران زمین به شمار می آید که در ارسی ها شیشه های الوان به رنگ های زرد، سبز، قرمز و آبی به آن اضافه شده است. در شمال ایران نیز ساخت ارسی مانند دیگر نقاط کشورمرسوم بوده است با این تفاوت که به دلیل رطوب هوای شمال از چوب درخت آزاد یا ازدار که مقاوم است و دوام بیشتری دارد استفاده می شد ولی در مقابل در مناطق خشک جنوبی و مرکزی کشور از چوب چنار برای کار گره چینی استفاده می کردند.
اما پنجره های گره چینی شده و ارسی ها چه ویژگی های داشته است
رضا قاسم آبادی، کارشناس مرمت سازمان میراث فرهنگی استان گلستان یکی از آن افرادی است که مرمت ارسی ها را انجام می دهد، وی که با پشتکار و تلاش خویش توانسته قطعات آسیب دیده ارسی ها را جدا و سپس دوباره بازسازی و مونتاژ کند درباره پنجره های گره چینی و ارسی در این استان می گوید به نظر می رسد نصب ارسی ها بسته به زمستان نشین و یا تابستان نشین بودن اتاق ها فرق داشته است.
وی می افزاید: در اتاق های تابستان نشین ارسی ها که بالای درب اتاق ها نصب می شد نقش بادخور را ایفا می کرد. این پنجره های مشبک در هوای گرم، باد ملایم و مطبوع را با کوران هوا به داخل اتاق هدایت می کرد و به همین سبب ارسی ها در اتاق های تابستانی شیشه نداشتند، درحالی که در اتاق های زمستان نشین شیشه دار بودند و شیشه به کار رفته در این گونه ارسی ها دست ساز و به سبب کمبود شیشه در آن زمان بسیار گران بوده و آن طور که ما اطلاع پیدا کردیم خمیر شیشه ها در این منطقه از روسیه وارد شده است.
قاسم آبادی درباره چند رنگ بودن شیشه ارسی ها هم می گوید علاوه بر انعکاس رنگارنگ و تلطیف نور به داخل اتاق ها، شیشه های رنگی سبب می شود خزندگانی همچون مارمولک و مار احساس وحشت کنند و وارد اتاق نشوند که این را از ویژگی های جالب درباره ارسی ها می توان برشمرد.
وی از ویژگی های ساخت ارسی هم می گوید: در ساخت این پنجره های چوبی از میخ استفاده نمی شود و اگر هم استفاده شده میخ ها چوبی بوده است. برای محکم کردن ارسی ها که تکه هایی چوب آن را تشکیل داده اند چفت و بست یا همان زبانه نر و مادگی استفاده می شد و با اینکه هیچ وسیله وصل کننده دیگری مانند چسب هم به قطعات ارسی ها زده نمی شد اما بسیار محکم ساخته شده اند.
قاسم آبادی درباره وضع دست ساخته های چوبی گره چینی در منطقه می گوید: ساخت گره چینی دیگر منسوخ شده و هیچ کس آنها را سفارش نمی دهد به علاوه اینکه در شمال کشور استادکاری هم باقی نمانده اما مرمت آثار باقی مانده در خانه های قدیمی، یکی از اقداماتی است که برای حفظ گره چینی ها از سوی سازمان میراث فرهنگی انجام می گیرد.
وی با اشاره به اینکه در خانه های قدیمی منطقه، نورگیرهایی که با گره چینی ساخته شده هنوز وجود دارد می افزاید: خیلی از ارسی های قدیمی هم اکنون از بین رفته و درباره تعدادی هم که باقی مانده همکاری خود مردم برای حفظ آنها نیاز است.
با وجود اینکه ساخت پنجره های مشبک گره چینی شده دیگر رواج ندارد اما به گفته این کارشناس می توان از آنها در دکوراسیون داخلی خانه ها در اتاق های پذیرایی یا نورگیرها استفاده کرد، همچنین می توان از آنها در اماکن تجاری و خدماتی مانند سفره خانه ها، رستوران ها و هتل بهره برد.
حسین دباغ، کارشناس مرمت سازمان میراث فرهنگی استان گلستان نیز درباره ارسی ها می گوید این دست ساخته های چوبی زیبا در سطح این استان در فضاهای مهم خانه های قدیمی که دارای تزئینات بوده و مساحت بیشتری داشته نظیر میهمان نشین ها و تالارها مشاهده می شود.
به گفته وی درباره ارسی های که در گلستان ساخته شده هیچگونه مطالعات جامعی تاکنون انجام نگرفته و در نتیجه نمی توان به طور دقیق درباره آنها اظهار نظر کرد، به همین سبب درباره تفاوت های احتمالی آنها نیز با دیگر نقاط کشور نظیر استان اصفهان و کردستان که مهد ساخت ارسی است نمی توان مقایسه ای انجام داد.
دباغ ادامه می دهد بسیاری از پنجره های ارسی و گره چینی قدیمی در استان اکنون خراب شده یا از میان رفته است، علاوه برآن تعدادی از سوی مالکان برای کار تزئینات داخلی منازل گرانقیمت فروخته شده و درباره برخی نیز ازسوی مالکان بناهای قدیمی اجازه دسترسی به آنها داده نمی شود البته مواردی هم بوده که مردم منطقه ارسی های با ارزش را برای استفاده خصوصاً در اماکن مقدس اهدا کرده اند.
این کارشناس مرمت میراث فرهنگی همچنین گرانی چوب، مقرون به صرفه نبودن کار، تجاری شدن هنر، ماشینی بودن مصالح ساختمانی، نبود اساتید زبردست، عدم حمایت سازمان ها و حتی از یاد رفتن این هنر قدیمی از سوی مردم را از دلایل منسوخ شدن ارسی ها می داند.
وی سازمان میراث فرهنگی گلستان را در امر تزئینات وابسته به معماری بناهای قدیمی ضعیف می داند و می افزاید: نبود متخصصان این رشته و اهمیت ندادن به تزئینات بناها وضعیتی را پیش آورده که تنها به ابنیه توجه می شود حتی هیچ فصل اعتباری برای مطالعات پژوهشی درباره تزئینات معماری در استان اختصاص نمی یابد.
اکنون در استان گلستان در شهر تاریخی گرگان در خانه های قدیمی کبیر، باقری، دیانی، خراسانی، شفیعی و بسیاری دیگر که مربوط به عصر قاجاریه است و همچنین در دیگر شهرها و روستاهای منطقه دست ساخته های چوبی ارسی و گره چینی مشاهده می شود. این هنر زیبا و اصیل ایرانی که تا قبل از دوره پهلوی رواج داشته اکنون گنجینه ای از میراث برجای مانده در خانه های با ارزش قدیمی گلستان است.

روزنامه ایران - پایگاه پژوهشی هخامنشیان

[مــجــیــנ]

در روزگاران دور که بشر تازه یک‌جا نشین شده بود، شهری در سیستان پدید آمد که به گفته‌ی باستان‌شناسان به لحاظ بافت شهری، جمعیت، برنامه ریزی شهری و ... اولین شهر جهان بود. شهر سوخته و تمدن هوشمند و خلاق آن با بیش ازپنج‌هزار سال قدمت، به‌عنوان بزرگ‌ترین استقرار شهرنشینی در نیمه‌ی شرقی فلات ایران، نمونه‌ای منحصر به ‌فرد و حکایت‌گر واقعی علم، صنعت و فرهنگ گذشته‌های دور این مرز و بوم می‌باشد.

شهر سوخته در ۵۶ کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان و در حاشیه جاده زابل - زاهدان واقع شده است. این شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد پایه گذاری شده و مردم این شهر در چهار دوره بین سال‌های ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از میلاد در آن سکونت داشته اند. محوطه باستانی شهر سوخته در هزاره دوم و سوم قبل از میلاد، توسط مهاجرانی كه از چهار گوشه به ‌آن مهاجرت كرده‌اند، بنا شده است.سند یا کتیبه ای که نام واقعی و قدیمی این شهر را مشخص کند هنوز به دست نیامده و به دلیل آتش سوزی در دو دوره زمانی بین سال های 3200 تا 2750 قبل از میلاد «شهر سوخته» نامیده می شود.«کلنل بیت» یکی از ماموران نظامی بریتانیا از نخستین کسانی است که در دوره قاجار و پس از بازدید از سیستان به این محوطه اشاره کرده و نخستین کسی است که در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامیده و آثار باقیمانده از آتش سوزی را دیده است. پس از او «سر اورل- اشتین» با بازدید از این محوطه در اوایل سده حاضر، اطلاعات مفیدی در خصوص این محوطه بیان کرده است. بعد از او شهر سوخته توسط باستان‌شناسان ایتالیایی به سرپرستی«مارتیسو توزی» از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ مورد بررسی و کاوش قرار گرفت.شهر سوخته دارای تشکیلات مرتب و منظمی بوده و از بعد سازمان‌دهی اجتماعی نیز جزو شهر‌های پیشرفته‌ی زمان خود بوده است. وجود نظام مرتب و منظم آب‌رسانی و تخلیه‌ی فاضلاب، دانش پزشکی پیشرفته و صدها عامل دیگر بر اهمیت این منطقه افزوده است.

این شهر از نادرترین شهرهای باستانی است که در آن، زنان عهده دار امور مالی خانواده‌شان بوده‌اند.بر مبنای یافته‌های باستان شناسان شهر سوخته ۱۵۱ هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان می‌‌دهد که این شهر دارای پنج بخش مسکونی واقع در شمال شرقی شهر سوخته، بخش‌های مرکزی، منطقه صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان است که به صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم واقع شده اند. هشتاد هکتار شهر سوخته بخش مسکونی بوده است.شهر سوخته مرکز بسیاری از فعالیت‌های صنعتی و هنری بوده، در فصل ششم کاوش در شهر سوخته نمونه‌های جالب و بدیعی از زیورآلات به دست آمد. در جریان حفاری‌های فصل های گذشته در شهر سوخته مشخص شد که با توجه به صنعتی بودن شهر سوخته و وجود کارگاه‌های صنعتی ساخت سفال و جواهرات در این منطقه، ساکنان شهر سوخته از درختان موجود در طبیعت محوطه برای سوخت استفاده می‌‌کرده اند. در شهر سوخته انواع سفالینه‌ها و ظروف سنگی، معرق کاری،انواع پارچه و حصیر یافت شده که معرف وجود چندین نوع صنعت، به ویژه صنعت پیشرفته پارچه بافی در آنجاست. تاکنون ۱۲ نوع بافت پارچه یکرنگ و چند رنگو قلاب ماهیگیری در شهر سوخته به دست آمده و مشخص شده مردم این شهر با استفاده از نیزارهای باتلاق‌های اطراف هامون سبد و حصیر می‌‌بافتند و از این نی‌ها برای درست کردن سقف هم استفاده می‌‌کردند. صید ماهی و بافت تورهای ماهیگیری نیز از دیگر مشاغل مردمان شهر سوخته بوده است. شهر سوخته بدون شک جز شهرهای بسیار پیشرفته زمان خود بوده است. اینک به برخی از این پیشرفت های شگفت انگیز اشاره می کنیم:

نخستین چشم مصنوعی جهان

برای نخستین بار در شهر سوخته یك چشم مصنوعی متعلق به 4800 سال پیش كشف شد. این چشم مصنوعی متعلق به زنی 25 تا 30ساله بوده که در یکی از گور های شهر سوخته مدفون شده بوده است.جمجمه زن صاحب چشم مصنوعی شهر سوخته چشم مصنوعی روی جمجمه او دیده می‏شود.

چشم مصنوعی یافت شده در چشم چپ او کار گذاشته شده و با وجود گذشت زمان نزدیک به 4500 سال از ساخته شدن آن هنوز سالم است.جنس این چشم مصنوعی یافت شده هنوز بطور کامل مشخص نشده است اما به نظر می رسد در ساخت آن از قیر طبیعی مخلوط به نوعی چربی جانوری استفاده شده است.در روی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگ‌های داخل چشم توسط مفتول‌‌های طلایی به قطر كمتر از نیم میلی‌متری طراحی شده‌اند. مردمك این چشم در وسط طراحی شده و تعدادی خطوط موازی كه تقریباً یك لوزی را تشكیل می‌دهند در پیرامون مردمك دیده می‌شود.سرپرست گروه باستان شناسي شهرسوخته سيد منصور سيد سجادي :براي نخستين بار در شهر سوخته يک چشم مصنوعي پيدا شد . مطالعات اوليه نشان داده اند که چشم چپ زن تنومند مدفون در قبر شماره 6705 مصنوعي بودهاست . همين مطالعات نشان مي دهند که زير طاق ابروي زن مذکور آثار آبسه ديده مي شود. به علت طول زمان زيادي که بخش زيرين اين چشم مصنوعي با پلک چشم در تماس بوده است آثار ارگانيکي پلک چشم نيز در روي آن مشهوداست . جنس و ماده اي که چشم مذکور با آن ساخته شده است هنوز به دقت روشن نشده و تشخيص آن به آزمايشهاي بعدي موکول شده است اما به نظر مي رسد که چشم مزبور از جنس قير طبيعي که با نوعي چربي جانوري مخلوط شده است ساخته شده است . در روي اين چشم مصنوعي ريز ترين مويرگهاي داخل کره چشم توسط مفتول هاي طلايي به قطر کمتر از نيم ميلي متر طراحي شده اند مردمک چشم در وسط طراحي شده و جز از آن تعدادي خطوط موازي که تقریباً يک لوزي را تشکيل مي دهدند درپيرامون مردمک ديده مي شود از دو سوراخ جانبي واقع در دو سوي اين چشم مصنوعي جهت نگهداري و اتصال آن به حدقه چشم استفاده مي شده است . بررسي هاي انسان شناسانه نشانداده که به احتمال بسيار زياد زن مزبور داراي سني بين 25 تا 30 سال بوده و دو رگه (سياه و سفيد) بوده است . اشياء پيدا شده در اين قبر دو قسمتي عبارت بوده اند از ظرفهاي سفالي ، مهرهاي تزييني ، يک کيسه جرمي و يک آينه مفرقي . قدمت اين قبر و چشم مصنوعي به حدود 2800 سال بيش ازميلاد و 4800 سال پيش از اين مي رسد . مطالعه جهت دستيابي به اطلاعات بيشتر در اين مورد چشم و اسکلت ادامه دارد.

جراحی مغز

یکی شگفت‌انگیزترین یافته‌‌های این شهر، پیدایی نشانه‌های کهن‌ترین جراحی مغز درشهر سوخته است. جمجمه‌ای از دختر دوازده یا سیزده ساله که در 4800 سالپیش، پزشکان آن دیار برای درمان بیماری هیدروسفالی (جمع شدن مایع درجمجمه) بخشی از استخوان جمجمه او را برداشته و جراحی کردند که مدت‌ها بعد از این عمل زنده مانده است.

اسكلت كامل پيدا شده از يك دختر 14 ساله كه مورد جراحي مغز قرار گرقته است...چهره اين دختر توسط اندام شناسان باستان شناس در تصوير فوق باز سازي شده است.

محل كشف اسكلتهاي مورد جراحي قرار گرفته به همراه وسایل زینتی و چندکوزه

خط کش 5 هزار ساله

در طی کاوش های انجام گرفته در شهر سوخته یک خط کش ساخته شده از چوب آبنوس کشف شد. دکتر سید منصور سید سجادی، سرپرست هیات باستان‏شناسی شهر سوخته درباره خط کش کشف شده گفت: این خط کش به طول 10 سانتیمتر با دقت نیم میلیمتری و از جنس چوب آبنوس است. کشف خط کش در شهر سوخته زابل نشانگر این است که ساکنان این شهر باستانی دارای پیشرفت های زیادی در زمینه علم ریاضیات بوده اند.

قدیمی ترین تخته نرد جهان

از گور باستانی موسوم به شماره 761 کهن ترین تخته نرد جهان به همراه 60مهره ی آن در شهر سوخته پیدا شد. این تخته نرد بسیار قدیمی تر از تخته نردی است که در گورستان سلطنتی «اور» در بین النهرین پیدا شده بود.

تاس های بازی كشف شده به همراه تخته نرد در شهر سوخته

این تخته نرد از چوب آبنوس و به شکل مستطیل است. روی این تخته نرد، ماری که ۲۰ بار به دور خود حلقه زده و دمش را در دهان گرفته، نقش بسته است. این تخته نرد ۲۰ خانه بازی و ۶۰ مهره دارد. مهره ها که در یک ظرف سفالی در کنار تخت نرد قرار داشتند از سنگ های رایج در شهر سوخته یعنی از لاجورد، عقیق و فیروزه است.

نخستین انیمیشن جهان

باستان شناسان هنگام کاوش در گوری 5 هزار ساله جامی را پیدا کردند که نقش یک بز همراه با یک درخت روی آن دیده می شود. آن ها پس از بررسی این شی دریافتند نقش موجود بر آن برخلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه‌های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد، به گونه‌ای که حرکت بز به سوی درخت را نشان می دهد. هنرمندی که جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته‌ است در 5 حرکت، بزی را طراحی كند كه به سمت درخت حركتو از برگ آن تغذیه می کند.

باستان‌شناسان با نزدیک كردن این تصاویر به یكدیگر موفق شدند نمونه‌ای ازیك تصویر متحرك را در قالب یك فیلم 20 ثانیه‌ای به دست آورند.
سرپرست تیم كاوش در شهر سوخته درباره كشف اخیر خود گفت: «حركت بز به سوی درخت و تغذیه او از برگ درختان در 5 حركت مصور شده است. در این تصاویر نه تنها بز به سمت درخت حركت می‌كند، بلكه جهش وی و پریدن بز روی برگ درختان كاملا دیده می‌شود.»
به گفته این باستان‌شناس، بز از جمله حیواناتی است كه در رسیدن به ارتفاعات تبحر داشته و می‌تواند با یك حركت جهشی به سمت بالا حركت كند. هنرمن دنقاش شهر سوخته‌ای، با دقت و زبردستی موفق به تصویر كردن جهش این بزشده است.
از این جام برای نوشیدن استفاده می‌شده است. ارتفاع این جام 10 سانتی‌متر است و روی یك پایه استوار شده است «سجادی» درباره منحصر به فرد بودن این تصاویر در دنیای باستانی گفت: «تاكنون در دوره‌های پیش از تاریخی چنین تصاویری دیده نشده و ما برای اولین بار به این تصویر در شهر سوخته برخورد كرده‌ایم. در بسیاری از ظروف، اشكالی را می‌بینیم كه تنها تكرار شده‌اند، اما حركتی در آنها دیده نمی‌شود. تحقیقات ما نشان داده است كه این نقش، قدیمی‌ترین ایده مردمان باستان برای ارایه «تصویر متحرك» و به تعبیر امروزی «انیمیشن» است.»
از دیگر اشیای مهم از میان هزاران شی یافت شده، می‌توان از سفال با امضای سفال‌گر بر روی آن، چکش، سوزن، شهرک‌های مسکونی و ساختمان‌های همه‌گانی هم‌چون آپارتمان، بذر خربزه، حبوبات، ماهی خشک کرده، برنج، زیره، کوره‌های سفالگری، کوره‌های ذوب فلزات، دکمه، تبر، بندکفش، قلاب، شانه سر، طناب، سبد، گل مو، قاب‌های چوبی، کفش، کمربند و ... نام برد.

گورستان شهر سوخته

---

[مــجــیــנ]

همانطور كه مي دانيد ورزش چوگان متعلق به ايران زمين است و از ورزشهای باستانی سنتی ما به شمار می رود. اين ورزش كه گويي مشق رزم بوده جزئي از زندگي و دل مشغولي نياكان ما بوده است .
سربازان ايران قديم در مواقع صلح با چوگان تمرين نبرد مي كردند و به اين ترتيب هميشه آمادگي خود را حفظ مي نمودند.



بنابراين اسب چوگان نيز بايد قوي ، بي باك و هم نفس با سوار خود گوي را از يك سوي ميدان به سوي ديگر براند و بايستي در اين مسير دشوار توانائي آن را داشته باشد كه مهاجمان را به كناري رانده و هم چنا ن پر شتاب رو به دروازه رقيب حمله ور شود و يا با از دست دادن گوي، بتواند به چالاكي رو به دروازه خود عقب نشيني نموده و از آن كه چون سمبل سرزمين و خاك اجدادي اش است پاسداري نمايد .
در تاريخ جهان كمتر كشوري را ميتوان يافت كه در كار اسب و اسبداري سابقه اي به طول سابقه تاريخي ايران داشته باشد.


به گواهي اسناد تاريخي ايرانيان نخستين قومي بودند كه اسب را رام كرده و بر آن زين نهادند . نقشينه ها و سنگ نوشته ها و نيز كتبهاي عتيق آكنده از نام اسب است . به خصوص در عصر هخامنشي و ساساني.


مورخين بازي چوگان را كهنترين بازي ورزشي جهان مي شناسند . چون منابع كهن حدود 600 سال پيش از ميلاد مسيح همگي گواهي مي دهند كه بازي چوگان ميان ايرانيان و تورانيان رواج داشته است .

مي گويند چون اسكندر تصميم گرفت به ايران حمله كند ، دارا گوي و چوگاني برايش فرستاد تا به جاي كشور گشايي به بازي چوگان بپردازد زيراكه اين ورزش سرشار از روحيه جنگي و رزمي است و ارضاءكننده روحيه رزمي مردان نيز به شمار مي رفت .





شعراي بزرگ كشور ما در وصف چوگان سروده هاي فراواني دارند . سعدي ، حافظ ، فردوسي ، ابوشكور بلخي ، فرخي ، عنصري ، عطار ، خاقاني ، نظامي ، مولانا ، شيخ هلالي ، سنايي ، رشيدالدين و طواط ، جامي ، ناصر خسرو و... كه همه اين اشعار گواه صادقي است به قدمت بازي چوگان در ايران .

زخلق گوي لطافت تو برده اي امروز / كه دل به دست تو گويي است در خم چوگان ( سعدي )

شب از درد چوگان و سني نخفت / دگر روز پيرش به تعليم گفت ( بوستان سعدي )

چوگان حكم در كف و گويي نمي زني / باز ظفر به دست و شكاري نمي كني ( حافظ )

هر كه چوگان سر زلف تو ديد / همچو گويي بر سر چوگان بماند ( خاقاني )

چوگان زلف ديدي ، چون گوي در رسيدي / از پا و سر بريدي ، با پا و سر به رقص آ ( مولانا )

به چوگان خود چنان چالاك بودند / كه گويي از چنبر گردون بودند ( نظامي )

گوي شو يك بار كي اندر خم چوگان يار / خويش را چون زلف او گه گوي و گه چوگان مكن ( سنايي )

فلك گوي است دائم در تك و پوي
فضاي لامكان چوگان آن گوي
به خود اين گوي در ميدان نگردد
كه هرگز گوي بي چوگان نگردد
بود چوگان او در دست تقدير
در اين گشتن ندارد هيچ تقصير (شيخ هلالي)

چوگان و چوگان بازي از دوره ساساني تا زمانهاي اخير در متون فارسي به شكلهاي گوناگون مطرح بوده است .

در كتابهاي قديمي تاريخ ، لغت و قصه ها از دوران ساسانيان تا اواخر صفويه و زنديه موارد بي شماري از آن ثبت شده و نيز نشان مي دهد كه مردم ايران به تماشاي آن علاقه زيادي داشته اند . تا آنجاكه تاثير تماشاي آن در شعر شاعران مختلف از رودكي گرفته تا شعراي دوران صفويه و زنديه منعكس و مشهود است .
درشاهنامه فردوسي (مكتوب قرن دوازدهم) از گوي و چوگان ، بازي كيانيان و ساسانيان به كرات سخن به ميان آمده است .
پس از شاهنامه فردوسي كتاب فارسي كهن سال ديگري كه در آن از بازي گوي و چوگان و شمار بازيكنان سخن رفته ، قابوسنامه است . اين كتاب را كاووس يا قابوس در اندرز به فرزند خود تاليف كرده كه باب نوزدهم آن درباره چوگان بازي و آئين نامه اساسي آن مي باشد .

آثار مربوط به قرن دهم تا دوازدهم خوشبختانه هنوز هم در شهرهاي اصفهان و شيراز مربوط به ميدان هاي چوگان بازي ديده مي شود كه مي توان وسعت ميدان بازي و فاصله ميله ها را از هم در دو طرف ميدان به خوبي تخمين زد . در اصفهان ميدان نقش جهان كه در زمان خود و اكنون از حيث وسعت و زيبايي در جهان نظير ندارد در جلو قصر شاهي ايجاد شده بود و مخصوص بازي چوگان بوده است.