مهارت تفكر خلاق

[MARYAR]

تعريف مهارت تفكر خلاق:
مهارتي است كه شخص از تلفيق مهارت هاي حل مسئله و تصميم گيري از افكار يا روابط نو برخوردار شده و قدرت كشف و انتخاب راه حل هاي جديد را پيدا مي كند.

انواع تفكر :
1 – تفكر واگرا
2- تفكر همگرا


تفكر خلاق با تفكر واگرا سعي مي كنند پديده ها و امور و افكار را آن چنان كه هستند به راحتي نپذيرند، بلكه نگاه متفاوت تري داشته باشند و از قالب هاي فكري همسان دور شوند، به عبارتي پديده ها را با خشم و منظر ديگري نگاه كنند به نقل سهراب سپهري :

چشم ها را بايد شست ، جور ديگر بايد ديد
چترها را بايد بست ، زير باران بايد رفت

اما در تفكر همگرا، فكرهاي جديد و نو كمتر در آن راه پيدا مي كند، امور و پديده ها را آن چنان كه هستند مي بينند و مي پذيرند.

مراحل تفكر خلاق:

1– آمادگي :در اين مرحله شخي به نوع روابط بين پديده ها كه ذهن او را به خود مشغول كرده اند پي برده و با طرح سؤال هاي مختلف در ذهن به نقد و بررسي آن مي پردازد.
2– پختگي : در اين مرحله شخص با گذار از مراحل قبلي به درك و شناخت عميق تري از روابط بين پديده ها مي رسد و گويي پديده ها ، جرئي از وجودش شده است.
3 – اشراق :در اين مرحله شخص به پاسخ هاي ناگهاني دست پيدا مي كند، معمولاً با كلماتي نظير آهان ، يافتم .... متجلي مي شود.
4– وارسي :در اين مرحله فرد به بررسي بهترين ايده اي كه در مراحل قبلي به آن رسيده است مي پردازد تا صحت و سقم و درستي آن را مشخص نمايد.
5-اجرا :در اين مرحله فرد افكار يا ايده هايي كه مورد تأييد واقع شده اند را به مرحله اجرا در مي آورد.

ويژگي هاي افراد داراي تفكر خلاق :

1 – راه هايي را جست و جو مي كنند كه از طريق آن بتوانند فكر خود را به سوي ايده هاي نو و تازه هدايت نمايند.
2 – به همه ي جوانب يك موضوع و مسئله توجه دارند.
3 – در حل يك مسئله تمركز حواس بيشتري را از خود نشان مي دهند.
4 – فكرهايي بكر (دست نخورده و نو) را بيشتر از ديگران از خود نشان مي دهند.
5 – به راه حل هايي مي انديشند كه ممكن است از ديد ديگران اهميت چنداني نداشته باشد.
6 – از ربط ايده ها و تجربيات مختلف، نتايج جديدي را مي گيرند.
7 – افكار و عقايد خود را به راحتي مطرح مي كنند و از مواجه با عقايد مختلف استقبال مي كنند.
8 – براي حل مسايل و مشكلات راه هاي مختلف را بررسي و تا رسيدن به نتيجه دلخواه تلاش مي كنند.
9 – خود را محدود به نظرات ديگران نمي نمايند، حصار هر آن چه بود و هست را مي شكنند.
10 – همواره كنجكاو بوده و در جست و جوي اطلاعات جديد و نو هستند.
11 – از قدرت تصوير سازي ذهني بالايي برخودارند، تا حدي كه به تفكرات خود ، عينيت مي بخشند.
12 – مثبت نگر و پرانرژي هستند.
13 – معمولاً براي هر سؤالي آمادگي ارائه پاسخ هاي مختلف را دارند.
14 – سؤال وجواب هاي غير عادي و عجيب و غريب در آن ها بيشتر ديده مي شود.


چگونه تفكر خلاق را در خود و ديگران پرورش دهيم ؟
(راهكارها) :
1 – اطلاعات و تجارب خود را در موقعيت هاي مختلف گسترش دهيم.
2 – از ديگران و كودكان سؤال هايي را بپرسيم كه پاسخ هاي متعدد داشته باشد.
3 – اگر سؤال هاي غيرمعمولي از سوي ديگران مطرح مي شود، سعي كنيم تا با همكاري خودشان پاسخ هاي جديد و نو را كشف كنيم.
4 – رفتارها و الگوهاي افراد خلاق مثل ابوعلي سينا، دكتر حسابي و ... را سرمشق زندگي قرار دهيم.
5 – از فنون ويژه تفكر خلاق مانند «بارش فكري» به خوبي استفاده نماييم.
(حمله ذهني به يك موضوع را بارش فكري مي گويند)
6 – تصورات ذهني خود و ديگران را تقويت كنيم، زيرا تصوير سازي كمك مي كند تا اطلاعات در حافظه بلند مدت بيشتر ذخيره شوند، براي مثال اگر فرزندمان داستاني از دايناسورها را مي خواند، از او بخواهيم تصور كند كه ميان جنگل قرار دارد، به صداي آنان گوش دهد، بزرگي جثه اش را در نظر بگيرد، صداي پاي آنان را بشنود و ...
7 – در نوشتن داستان يا كشيدن نقاشي و ... به جاي استفاده از نمونه (مدل) از طرح هاي خلاق ذهن خود استفاده كنيم.
8 – آن چه را كه مي خوانيم، مي بينيم و مي شنويمف مهمترين نكات آن را يادداشت نماييم.
9 – هر فكر جديدي كه به ذهن ما مي رسد، بنويسيم (افكار خود را روي كاغذ بياوريم) اجازه دهيم هر سؤالي را از ما بپرسند و سؤالات آنان را جدي بگيريم.
11 – بازي هاي فكري، ساخت اشياء يا گل، مجسمه سازي ، نقاشي و داستان نويسي موجب شكوفايي ذهن و خلاقيت مي گردد.
12 – طرح سؤال هاي باز و تكميل جملات و داستان هاي ناتمام در رشد تفكر خلاق موثر است.
13 – به عقايد ديگران ( به ويژه كودكان و نوجوانان) احترام بگذاريم و اجازه دهيم كه تا حد ممكن كارهايشان را با ذوق و سليقه خود انجام دهند.
14 – ابتكار و تخيل را باور داشته باشيم تا زمينه ي بروز فعاليت هاي خلاق در جامعه فراهم شود.
15 – سعتي كنيم پاسخ هاي ما در مقابل سؤالات ديگران به گونه اي باشد كه او را به سؤال هاي جديدتري هدايت كنيم.
16 – فرصت ابتكار و نوآوري را در خانواده و مدرسه و محل كار به ديگران بدهيم.
17 – از موقعيت هاي مانند مسافرت، بازديد از موزه ها، رفتن به مكانهاي تفريحي و فرهنگي جهت آموزش تفكر خلاق استفاده كنيم.
18 – احساس امنيت، شادي و آرامش از عوامل شكوفايي تفكر خلاق است، آن عوامل را از خود و ديگران دريغ نكنيم.
19 – هوش ، استعداد ، مهارت و تلاش جدي، بخشي از عوامل رشد خلاقيت است اما ضروري است به ايجاد انگيزه نيز توجه ويژه اي داشته باشيم.
20 – توانايي ديگران حتي كودكان را بپذيريم باور داشته باشيم كه هر فرد موجودي منحصر به فرد است و مثل و مانند ندارد.
21 – وقتي كار و فكر جديد و خلاقانه اي را از ديگران مشاهده كرديم ، با تشويق، خوشحالي و شادي خود را ابراز كنيم.


تمرين هايي براي رشد تفكر خلاق :

تمرين 1
افراد را به دو گروه تقسيم مي كنيم
از گروه اول مي خواهيم هر كدام يك كلمه به دلخواه بنويسند و در يك ظرف بريزند. از گروه دوم مي خواهيم هر كدام يك مسئله بنويسند و در يك ظرف بريزند.
بر حسب تصادف از ظرف گروه اول يك كلمه و از ظرف گروه دوم يك مسئله برمي داريم و مي خواهيم كه هر كس با آن كلمه انتخاب شده پاسخي را براي آن مسئله انتخاب شده آماده و بخواند.

تمرين 2
سه شي را ذهني انتخاب مي كنيم و از گروه مي خواهيم كه بيان كنند با اين اشياء چه چيزهايي را مي توانند بسازند. مثلاً با دو درب بطري و يك خودكار و يك صفحه كاغذ باطله چه چيزهايي مي توان ساخت؟

تمرين 3
از گروه مي خواهيم با حروف خلاقيت كلمه هايي بسازند كه به موضوع خلاقيت مرتبط باشد. و يا با حروف كلمات ....

تمرين 4
به افراد مي گوييم اگر در گرماي تابستان در مزرعه كلاه نداشته باشند از چه چيزهايي به عنوان جايگزين مي توانند استفاده كنند؟
اگر در بيابان با شكستگي پا مواجه شوند چه كارهايي مي توانند انجام دهند؟