رد پاي طبيعت در خانه

[بيلا بالا]

پرورش گل شمعدانی



گل شمعدانیPelargonium

شمعدانی گونه ای است از خانواده ژرامیناسه Geraminaceae . این گیاه بومی آفریقای جنوبی است .در حدود ۲۲۰ گونه و ۵۰۰۰ – ۶۰۰۰ واریته دارد ، که غالب آنها جنبه بوته دارد و در گلکاری چندان مورد توجه نیستند .

ارقام شمعدانی که در باغبانی مورد استفاده است اکثرا برای گل آنها و عده ای برای برگهای زینتی آن و برخی نیز از عطرشان کاشته می شود .

انواع شمعدانی هائی را که در گلکاری مورد استفاده قرار می گیرند به چهار طبقه تقسیم می نمایند :

▪اول – جنس شمعدانی معمولی p.x hortorum: که در چنس شمعدانی معمولی هورتوروم مجتمع شده اند. بیشتر در باغات و باغچه ها کشت می شود .

در این جنس ، گونه شمعدانی معمولی زونال zonale که در روی برگ آنها حلقه تیره رنگی بشکل نعل مشاهده میشود مورد استفاده است .

گلها به رنگهای قرمز ، صورتی ، سفید ، کم پَر ، پُرپَر ، دیده می شود .

گونه حلقه ای یا زونال zonale دارای واریته های متعددی است و رایران اکثرا ازارقام زیر استفاده میشود .

۱ - شمعدانی ... : پاکوتاه و دارای گلهای قرمز و خیلی پرگل است .

۲ – شمعدانی یهار هلوئی : واریته ای است به ارتفاع ۴۰ – ۵۰ سانتیمتر ، برگها درشت گلها صورتی مایل به نارنجی

۳ – شمعدانی سفید : برگها کوچک ، گلها سفید کم پر یا ر پر .

۴ – شمعدانی نقره ای : اطراف برگها در این واریته به رنگ سفید نقره ای و وسط آن سبز رنگ و گلها برنگ قرمز تند است .

۵ – شمعدانی ترمه ای : در این واریته حلقه وسطی دایره ای شکل به رنگ زرد مایل به قرمز و خود برگها به رنگ زرد تیره میباشد .

گلها به رنگ صورتی تند و کم پَر است . برگهای این واریته زینتی میباشد .

۶ – شمعدانی طلائی : برگها به رنگهای زرد و سبز است . گلها قرمز و پرپر .

در این دسته حلقه وسطی برگها در بعضی بکلی از بین رفته و در برخی کاملا نمایان است .

▪دوم – شمعدانی پیچ یا شمعدانی برگ عشقه ای p.peltatum: شاخه های این نوع شمعدانی نازک و بعضی از ارقام آن بطول یک متر یا بیشتر می رسد.

سوم – شمعدانی اژدر p.domesticum: که بیش از یک واریته از آن بنام شمعدانی گل درشت grandiflorum در ایران کشت نمی شود . بلندی این واریته ۵۰ – ۶۰ سانتیمتر است .

برگها درشت ، به رنگ سبز تیره و چین دار ، گلها درشت به رنگهای مختلف قرمز ، زرد ، بنفش ، و سفید ، یک رنگ و یا دو رنگ می باشد .

چهارم – شمعدانی عطری p.capitatum: برگها کرکدار و دارای عطری است شبیه عطر گل سرخ و برای تهیه اسانس از آن استفاده میشود . گلها کوچک برنگ ارغوانی .

گل شمعدانی عطری در درجه دوم اهمیت قرار دارد .

روشهای کاشت : کوشش یک باغبان مجرب بر این است که شرایط مطلوب برای هر گیاه را بقسمی فراهم کند که آن گیاه بتواند حد اکثر ظرفیت خود را آشکار سازد .

هر گیاه به چهار ماده اصلی و اساسی که عبارتند از: هوا ، آب ، غذا و نور احتیاج دارد

شناخت محیط طبیعی هر گیاه راهنما و کمک ارزنده ای برای باغبان است .

ولی تصور اینکه شرایط طبیعی همیشه کمال مطلوب میباشد اشتباه بزرگی است .

گیاهان وحشی به شرایط سخت و نا پایدار مقاومت و سازگاری پیدا کرده اند و قادر به ادامه زندگی و تولید مثل می باشند .

درحالیکه گیاهان اهلی در نتیجه دورگ گیری و انتخاب بعضی از صفات مورد نظر ، خاصیت مقاومت خود را به مقدار زیاد از دست داده اند .

بهمین دلیل نباید تصور کرد که چون شمعدانی به شرایط نا مساعد مقاوم است ، نباید شرایط بهتری برای آنها مهیا نمود .

●شرایط لازم برای شمعدانی بشرح زیر است:

▪خاک: خاک مناسب شمعدانی خاکی است که اگر آنرا در دست بفشاریم به زحمت بهم بچسبد یعنی کمی سنگین باشد. اگر زیاد بهم بچسبد معلوم می شود رس آن زیاد است و خاک تکه ته می شود .اگر به آسانی دانه های خاک از هم بپاشد معلوم می شود خیلی سبک است و مناسب شمعدانی نیست .

خاک شمعدانی تشکیل میشود از یک قسمت خاک برگ پوسیده ، دو قسمت خاک مرغوب باغچه ، و یک قسمت شن زبر و یک قسمت کود گاوی پوسیده .

در نقاطی که تابستان خیلی گرم دارد ، %۵۰ از خاک گلدان از تورب توصیه می شود .

برای اینکه رطوبت را بهتر نگهدارد .

هرچند تورب زیاد و خاک برگ زیاد مانع رشد شمعدانی است زیرا ترشی ( اسیدیته ) خاک را بالا میبرد ( اسیدیته برای شمعدانی باید بین شش و نیم تا هفت باشد .(

▪غذا: همانطوریکه می دانید کود فسفره برای تقویت ریشه و کود ازته برای ازدیاد شاخ و برگ و کود پتاسی برای تولید گل و میوه مفید است.

تناسب این عناصر موثرتر از میزان مواد غذائی است .باید توجه داشت اگر یکی ازاین عناصر زیاده ازحد به شمعدانی داده شود ، برای شمعدانی مضر است .

اگر با دادن کود دامی ، کود ازته هم زیاد بدهیم ، شاخه های شمعدانی طویل می شود و برگها هم بزرگ می گردد .

و این همان گلدانهائی است که باغبان به آنها گرسنگی می دهد و مدتی به آنها کود نمی دهد ، بطور خلاصه از اردیبهشت تا مهر ماه هر ماه یکمرتبه باید کود تجارتی به شمعدانی داده شود.

ودر زمستان از کود دادن باید خودداری کرد .

کود را موقعی به گیاه می دهند که ریشه گلدان را پُر کرده باشد .

▪آب: شمعدانی در اعضاء خود آب را ذخیره می کند.

این گیاه خیلی سریع و بمقدار زیاد می تواند آب را جذب کند .

بهمین دلیل است که وقتی خاک خیس است باوجودیکه آب زیاد برایش مناسب نیست معذالک آنرا جذب می کند ( در صورتیکه برای اغلب نباتات این آب زیاد ضرر میرساند ) در هر حال در تابستان موقعی که بوته شمعدانی گل دارد به آب نسبتا زیاد احتیاج دارد .

در روزهای کوتاه زمستان و در حرارت کم ، آب دادن را برای چند هفته باید قطع کرد .

ولی وقتی گیاه در حال فعالیت است هیچوقت نباید رطوبت خاک قطع شود .

وقتی شمعدانی کاملا خشکی می بیند پوست ساقه سفت و خشبی می شود و عده ای از ریشه های لطیف و سفید رنگ از بین میروند .برگرداندن این حالت بحالت اولیه خیلی طول می کشد .

در شمعدانیهای گلدانی باید طوری آب داد که خاک گلدان کاملا خیش شود و بعد از آن هروقت خاک کاملا خشک شد باید آب داد.

میزان و موقع آب دادن بستگی به وضع خود گیاه و حرارت هوا و رطوبت جوی دارد .

در روزهای خیلی گرم یا روزهائی که بادهای خشک می وزد ، در وسط تابستان به شمعدانی باید روزی دو مرتبه آب داد .

وقتی شدت نور کم است یا رطوبت زیاد است اصولا گیاه به آب نیاز ندارد .

اگر شدت آفتاب زیاد است بهتر است به گلدانها سایه بدهند تا به این وسیله تعریق در نبات کم شود و این کار بهتر از آن است که مرتبا به گلدانها آب بدهند .

ارقام شمعدانی عطری و پیچ و اژدر نسبت به شمعدانی معمولی بیشتر به آب احتیاج دارند .

▪هوا: می گویند شمعدانی رطوبت جوی را لازم ندارد.

این صحیح است ، شمعدانی مثل سرخس ، گلخانه مرطوب را دوست ندارد .

ولی نباید محیط هم زیاده از حد خشک باشد .

بنظر می آید خیلی از شمعدانیها هوای خشک را می پسندند وعده کمی هم حتما خشکی زیاد هوا را لازم ندارند .

رطوبت جوی برای گیاه شمعدانی مضر نیست . ولی برای غنچه ها ضرر دارد .

در آخر روز که حرارت پائین می آید ، رطوبت زیاد می شود و در شب ممکن است گلبرگها مرطوب شوند و گلها بگندد .

بهتر است آبپاشی در صبح انجام شود که تا عصر رطوبت روی گلها خشک شود و همچنین در منزل در عصر پنجره ها را باز کنند تا رطوبت اضافی بیرون برود .

رویهمرفته جریان هوا خیلی از ناراحتی ها را از بین می برد .

▪روشنائی:

هرچند وطن اصلی شمعدانی سرزمین آفتاب درخشان است ولی شمعدانی که در منزل و باغچه عمل میآورند به نور شدید احتیاج محدودی دارد .

شمعدانی در محل سایه و قسمت شمالی ساختمان گل نمی کند و همچنین گوشه ای تاریک محل مناسبی برای کاشت شمعدانی نیست .

در نقاط سایه شاخ و برگ آن زیاد شده و شاخه هایش طویل و آبکی میشود .

اگر در گلخانه و یا در تابستان سایه به آن ندهیم رنگ براق شمعدانی از بین می رود .

نقاط کاملا آفتابی چه در گلخانه و چه در خارج گلخانه برای شمعدانی مضر است .

▪حرارت:

حرارت مطلوب برای شمعدانی بین ۱۳ – ۱۸ درجه سانتیگراد است .

هرچند در حرارتهای بالا هم زنده میماند .

حرارت بین ۴۳ – ۴۴ درجه کلیه ارقام شمعدانی را از بین می برد .

حرارت مناسب برای شمعدانی عطری و اژدر بین ۷ – ۱۴ درجه سانتیگراد است که در این حرارت ها بهتر رشد می کند .

بعضی از ارقام شمعدانی زونال یا حلقه ای تا ۱۰ درجه سرمای زیر صفر را هم تحمل می کنند .

▪گلدانها:

گلدانهای سفالی برای شمعدانی مناسب است .

مخصوصآ در گلخانه ها اگر شمعدانی را در گلدان کوچکتر بکارند مناسب تر است تا گلدان های بزرگنر .

وقتی قلمه ها ریشه دار شدند باید آنها را در گلدان استکانی ( ۵ سانتیمترقطر دهانه ) کاشت و بعد از گلدان اولی به گلدان فرنگی کوچک ( ۷ – ۵/۸ سانتیمتر قطر دهانه ) منتقل کنند .

خاک گلدان باید کمی سفت و با ثبات باشد . یعنی مقدار رس بیشتر از حدی باشد که قبلا گفته شده .

نه اینکه سخت و سفت و سنگین باشد .

تعویض گلدان وقتی انجام می شود که ریشه ها بتازگی به بدنه گلدان رسیده باشند ، نه اینکه صبر کنند تا علائم گرسنگی در گیاه ظاهر شود .

موقع گل کردن بوته جوان در گلدان بتدریج عوض می شود احتیاجی به کود اضافی نیست .

اندازه گلدانی که گیاه در آن گل می کند بستگی به واریته شمعدانی دارد .

بعضی در گلدان کوچک و بعضی در گلدان فرنگی بزرگ و عده ای در گلدان خیاری ( ۱۷ سانتیمتر قطر دهانه ) خوب گل میکنند

توقف کردن رشد بوته ها:

بیشتر انواع شمعدانی را اگر بحال خود بگذارند یک ساقه اصلی می دهد و وقتی این ساقه رشد کافی کرد ، که اغلب گل هم ندارد ، شاخه های اطراف بیرون می آیند .

این وضعیت رضایت بخش نیست .

ولی اگر سر ساقه اصلی را ببریم یعنی پنسمان کنیم ، دو جوانه نزدیک محل قطع رشد می کنند و اینها هم بنوبه خود تا حدی رشد کرده و از آن ببعد شاخه های جانبی رشد می کنند .

منظور از متوقف کردن رشد ، هم آهنگ و هم زمان کردن رشد جوانه ها می باشد .

شروع رشد شمعدانی در بهار و توقف در رشد و تولید گل آن در اواسط تابستان است .

و شروع مجدد رشد در موقع کوتاه شدن روز یعنی پائیز است .

موقع قلمه گرفتن ، معمولا در آخر مرداد و اوائل شهریور می باشد که گیاه مادری از قدرت و قوت کاملی برخوردار است .

قلمه هائی که گرفته میشود در آخر مهرماه دارای ریشه کامل می باشند و می توان آنها را در گلدان ۵/۸ سانتیمتر قطر کاشت .

در همین موقع که قلمه های ریشه دار جابجا میشود و باید از نقطه نموی قلمه ، سربرداری ( پنسمان ) شود .

شاخه هائی که قبل از نیمه زمستان رشد می کنند از رشد دو یا سه جوانه چانبی سرچشمه می گیرند .

رشد زیاد شاخه ها تا اوایل بهمن ماه احتمالا شروع نمی شود .

در این موقع در ظرف چند هفته شاخه های جوان جانبی شاخه های مجددی میدهند که دو یا سه بند دارند . اینها هم باید سر برداری ( پنسمان ) شوند .بنابراین برای تقویت بوته باید سعی کرد که شاخه های بیشتری ایجاد گردد .

در اواخر اسفند رشد شاخه ها و ریشه ها زیاد می شود و در این موقع است که تغییر اندازه گلدان لازم میباشد . باید بوته ها را به گلدانی که قطر دهانه آن ۱۱ سانتیمتر باشد منتقل نمود .

این تغییر گلدان ممکن است رشد بوته را مجددآ متوقف کند .

در اواسط فروردین اگر رشد خیلی زیاد است قسمتی از سرشاخه ها باید سر برداری شود و این آخرین پنسمان است .در اواسط خرداد بوته باید در یک حالت کامل باشد .

بعضی از انواع شمعدانی ها بیش از یک یا دو ساقه نمی دهند ولی بعصی پُر شاخ و بگند و احتیاج زیادی به سربرداری ندارند . فقط ممکن است گل دادن بوته را به عقب بیاندازد .

معمولا شمعدانی هائیکه یک ساقه راست دارند را پنسمان میکنند ولی مثلا در شمعدانی پیچ این کار معمول نیست ولی شمعدانی های معمولی و بعضی از شمعدانیهای اژدر را می توان با سربرداری فرم داد .

●گل گرفتن زمستانه

شمعدانی پیچ و عطری در تابستان گل می کنند و وقتی روزها کوتاه می شوند گل کردن آنها قطع میگردد .

شمعدانی اژدر ، در اواخر بهار و اوائل تابستان فقط یکمرتبه گل می کند .

ولی شمعدانی معمولی زونال طبیعتآ همیشه دارای گل است و حالت خواب لازم ندارد .

ولی این موضوع باین معنی نیست که اینها در نقاطی که زمستان سرد و ابری و تاریک دارندگل کنند . اما مسلم است که در اوایل زمستان اگر حرارت لازم ، آب کافی و نور لازم در اختیار بوته باشد شمعدانی ها در دیماه هم گل دارند .

برای اینکه بهترین نتیجه در زمستان گرفته شود ، باید قلمه ها را در اسفند و فروردین بزنند و بنا براین بوته ها در گلدان ۵/۱۲ سانتیمتر در پائیز گل می کنند .

تمام جوانه های گل باید تا شهریور و یا اواسط مهر بریده شود . یعنی تا موقعی که رشد گیاه ادامه دارد.

▪عمل آوردن شمعدانی در هوای آزاد:

تمام ارقام شمعدانی را در مناطق معتدل میتوان در هوای آزاد کاشت و عده کمی از آنها طاقت سرما را دارند و بقیه را باید در موقع شروع سرما به گلخانه برد تا از سرما محفوظ باشند .

شمعدانی زونال یا حلقه ای و شمعدانی پیچ برای کاشت در حاشیه ها مناسبند .

ولی شمعدانی عطری و اژدر مناسب نیستند .

در حاشیه ها نباید ارقام مختلف زیادی را باهم کاشت و حتی الامکان باید حاشیه عریض باشد تا رنگ گلها بیشتر و بهتر جلوه کند .

معمولا دو یا سه واریته اصلی در یک حاشیه ندرتا بنظر خوب می آیند .

حاشیه شمعدانی باید در آفتاب کامل در تمام روز قرار گیرد البته در وسط روز کمی سایه داشته باشد بهتر است .

در محل سایه شمعدانی بعوض گل کردن شاخ و برگ زیادی تولید می کند .

خاکهائی که کود زیاد خورده اند و غنی هستند بوته را بیشتر قوی می کنند و عوض اینکه بوته به گل بنشیند شاخ و برگ زیادی میدهد .

خاکهای اسیدی مانند خاک جنگل هائی که به بتازگی به باغ تبدیل شده اند نتیجه مطلوبی برای شمعدانی ندارند .

خاکهای لیمونی رسی برای شمعدانی خیلی مناسب است .

●آفات ، بیماریها و اختلالهای فیزیولوژیک:

شمعدانی نسبت به گیاهان زینتی دیگر نسبتآ قویتر و به آفات و بیماریها و اختلالهای فیزیولوژیک مقاوم تر است .

بوته هائی که خوب عمل آمده باشند کمتر به بیماریها مبتلا میشوند تا آنهائی که ضعیف و زجر کشیده هستند . اساس همه پیشگیریها عمل کشت است .

نور ، هوا ، حرارت و آب همیشه باید با احتیاج گیاه تناسب داشته باشد .

شمعدانی مورد حمله تعداد زیادی از آفات ، بیماریها ، ویروس ها ، باکتریها، و نماتودها قرار می گیرند که مهمترین آنها عبارتند از : شته های گیاهی ، کنه ها ، شپشک ها ، حلزون ها ، گال برگ ، بیماری های ویروسی و غیره .

بیماری های ویروسی که توسط حشرات مکنده ( شته ها ، زنجره ها ) و یا ابزارهای باغبانی ( قیچی ، چاقو و بیلچه ) منتقل می شوند و معمولا بدون درمان میباشند .

در بیماریهای ویروسی روی برگها رگ های بی رنگی آشکار می گردند و در آخرین مرحله زیان بیماری همراه پیچیدگی برگ می باشد .

اگر برگ را مقابل آفتاب نگاه داشته و به آن نگاه کنیم سلولهای مرده در برگ مشاهده میشود .

متاسفانه تشخیص این بیماری در مراحل اولیه بسیار مشکل است و زمانی آثار و علائم آن آشکار میشود که درمانی به غیر از کندن و سوزانیدن ندارد .

برای پیشگیری از بیماریهای ویروسی در مرحله اول باید حشرات ناقل ( شته ها ، زنجره ها ) را نابود کرد و در مرحله دوم وسائل و ابزار باغبانی را هنگام قلمه زدن ضدعفونی کرد .

▪گال برگ:

عامل ایجاد کننده گال برگ نوعی باکتری می باشد .

در برگها تولید تاول کرده و برگها را بشکل گل کلم در می آورد و باعث فساد برگها در نزدیک خاک و ریزش آنها می شود .

این بیماری نیز غیر قابل درمان بوده و باید بوته های مبتلا را از بین برد .

▪سیاه شدن ساقه و برگ ها :

این حالت در اثر بیماری قارچی پیتیوم pythiumبوجود می آید .

این بیماری باعث سیاه شدن انتهای قلمه در نزدیک سطح خاک میشود و در مدت کمی به سایر بوته ها سرایت می کند .

در این صورت بمحض اینکه بالای طوقه قهوه ای رنگ شد قلمه ها را باید بیرون اورده و آنها را از بین برد.

این بیماری فقط زمانی آشکار می شود که پوست ساقه صدمه خورده باشد .

ساقه های نرم و آبدار قلمه ها بیشتر مبتلا به این بیماری میشود .

در محیط مرطوب و رطوبت زیاد خاک ، اغلب قلمه ها به این بیماری مبتلا می گردند .

چاقو باید تیز باشد تا ته قلمه را خرد نکند و مقطع قلمه صاف باشد و ضمنا از آب دادن زیاد باید خودداری کرد .

▪افتادن برگ:

در حقیقت نمی توان اسم آن را بیماری فیزیولوژیکی گذاشت .

افتادن برگ واکنش یک گیاه سالم است برای اینکه خود را با شرایط متغیر سازگار کند موقع که تعادل بین روشنائی ، حرارت ، رطوبت و تعریق بهم میخورد و تغییر می کند ، گیاه خودش را با شرایط جدید تطبیق می دهد .

باین ترتیب هر وقت تغییرات قابل ملاحظه ای در حرارت یا شدت روشنائی اتفاق می افتد ، برگها میریزد

از تغییر ناگهانی شرایط محیط تا حدود امکان باید پرهیز کرد .مثلا گلدانهای شمعدانی را در بهار وقتی از گلخانه بیرون می آورند ، چون به هوای بیرون عادت ندارند ، برگها کم و بیش می ریزند و برگهای جدید خود را با محیط خارج سازگار می کنند .

همچنین تعویض گلدان ممکن است باعث ریختن برگها شود ولی این موضوع زود جبران می شود و برگهای جدیدی بیرون میآید .

به طور آشکار نظیر همین اثرات ممکن است در اشتباهات کشت پیش آید .

گیاهی که خیلی خشک است و یا در زمین غرقاب است برگهایش می ریزد .

اما اینها دلایل غیر طبیعی هستند .

●پژمردگی:

پژمردگی گیاه در روزهای گرم و روشن اتفاق می افتد و این در موردی است که گیاه دارای ساقه های بلند و آبکی است و به طور ناگهانی مواجه با گرما میشود و آنقدر که رطوبت از دست می دهد ، نمی تواند از ریشه آب جذب کند .

در این موارد اغلب برگها و گاهی هم ساقه پژمرده شده و می افتد .

اگر در روزهای گرم اوائل بهار آب سرد به گیاه بدهیم ساقه ها خشبی شده و گیاه در مقابل تغییرات حرارت ناگهانی مقاوم میشود .