در گذر تاریخ و فرهنگ ملی

[Alireza_Kh]

فرهنگ غنی ایرانی (بخش ششم)
--------------------------------------



ظلم ستیزی و دادگری 1

ظلم ستیزی و عدالت خواهی یکی دیگر از بارزترین خصوصیات فرهنگ ایرانی است. در طول تاریخ بارها شاهد این امر بوده ایم. دادخواهی کاوه آهنگر و قیامش بر ضد ضحاک تازی نخستین نمونه این فرهنگ کهن است. از مستندات تاریخی و نوشته های محققان، بخصوص كاوشهایی كه از دو قرن پیش تا كنون صورت گرفته است و آثار و شواهد موجود، به خوبی معلوم میشود كه، در ایران قبل از اسلام، قوانین و مقررات و اصولی برای تنظیم امور اجتماعی و قضایی افراد جامعه تدوین كرده بودند كه پایه اصلی آنها را عادات و سنن و رسمهای ملی و فرمانهای پادشاهان و قواعد مذهبی تشكیل میداده است. در پس از اسلام نیز این امر ادامه داشت و تکمیل گشت. این وضع در 550 پیش از میلاد ایران را با افتخار میتوان درست شبیه به قوانین فدرال و قوانین محلی ایالات متحده آمریكا در سال 2007 دانست. همچنین این مساله محرز شده كه، در دوره هخامنشیان قوانین و اصولی مدون و غیرمدون اعم از كیفری و مدنی مربوط به سازمان قضایی و طرز تشكیل دادگاهها و رسیدگی به آنها وجود داشته است و از نوشته های هرودت و مورخان دیگر یونانی مانند (پلونارك و گزنفون) استنباط میشود كه در زمان هخامنشیان قوانین مدون كیفری و قوانین مدنی و قوانین مذهبی وجود داشته و آن تشكیلات وسیع كه با نظم خاص اداره میشدند بر اثر وجود مقررات بوده است. (قانون و دادگستری در ایران پیش از اسلام - احمد اشرف )

همچنین بارزترین چهره فراگیر دادگری و طلح طلبی ایرانیان را میتوان در منشور استوانه ای شکل حقوق بشر کوروش بزرگ مشاهده کرد. این استوانه ی فرمان كورش بزرگ است كه در خرابه های بابل در عراق امروزی پیدا شده و اصل آن در موزه بریتانیاست. این استوانه را باستان شناس كلدانی به نام هرمزد رسام در سال 1879میلادی كه گروه باستانشناسی انگلیسی در خرابه های بابل كاوش های باستانشناسی می كرد، در میان ویرانه ها یافت و اكنون اصل آن در موزه بریتانیا نگهداری می شود. این استوانه بسیار ارجمند است، فرمان شاهنشاه ایران، كورش است. او هنگامی كه در سال 539 پیش از میلاد بدون جنگ و خونریزی وارد بابل گشت، فرمان داد تا این استوانه را بنویسند. این فرمان نوشته های بیشتری داشته است ولی قسمت بزرگی از آن شكسته و از بین رفته و قسمت سالم آن هم، شكسته بوده كه به همدیگر چسبانده اند و در متن سالم آن هم ریختگی هایی وجود دارد، ولی آنچه از آن باقیمانده دارای كمال اهمیت است. در این فرمان از آزادی، حقوق بشر، آزادی ادیان و...سخن گفته شده است و به همین دلیل این نوشته نخستین منشور جهانی حقوق بشر نام گرفت. حقوقی كه امروزه پس از دوهزارو پانصد سال همه جهان آرزوی تحقق آن را در سر می پرورانند. اهمیت چنین سخنانی هنگامی معلوم می شود كه پیرامون ایران آن زمان را نظری بیفكنیم. در آن زمان پادشاهان آشور و بابل از بریدن سر و سوزاندن اسیران و درآوردن چشم به عنوان افتخارات جنگی در سالنمای خود یاد می كردند و اعلامیه های آنان حاوی شرح خونریزی های آنان بود. مقایسه آن اعلامیه ها با اعلامیه كورش، مقام بلند و والای كورش و بزرگ منشی و صلح طلبی ایرانیان را به خوبی نشان می دهد. وی به درخواست مردم بابل بدون جنگ و خونریزی وارد بابل شد و بی آنكه كسی از او برنجد فرمانروایی كرد و چنان بزرگمنش بود كه توانست افكار دیگران را هم قبول كند و آنها را در طرز فكر و اندیشه آزاد بگذارد.آنان دین و آیین دیگری داشتند. او به دین و روش وآداب آنها احترام گذاشت و آزادی كامل به بابلی ها داد.

در زمان هخامنشیان دادگاه شاهی مركب از هفت نفر قاضی به ریاست شاه، به طور دایم برقرار بوده است. دادوران شاهی همیشه در سفر و حضر با شاه همراه بوده اند، ولی این دادگاه در ظاهر مانند دیوان عالی كشور بود و برای مسایل مهم و رفع تعارض قوانین یا حل احكام و تفسیرهای متناقض به كار میرفته است و دادخواست استینافی یا فرجامی یا اعاده دادرسی به آنجا تقسیم میشده است. به جرایم عمومی یا نظامی در دادگاههایی كه تحت نظر موبدان یا حكام تشكیل مییافته رسیدگی میشده است.

قضاوت دیوان حرب را سپاه دادور می نامیدند كه، به امور لشگری رسیدگی میكرد. (افلاطون - ارسوط و حقوق در ایران باستان) از نظر صلاحیت، در آن عصر، امور حقوقی و جزایی از یكدیگر منفك نبوده اند و دادرسی كه، صلاحیت رسیدگی به دعاوی داشته است میتوانسته به هر دو قسمت رسیدگی كند. از نوشته های گزنفون چنین استنباط میشود كه، ایرانیان نسبت به اصول، عدالت، اطاعت از قضاوت و اجرای عادلانه قانون، توجه زیادی داشتند به همین لحاظ دادرسان شاهی، هیچ وقت بدون دادرسی و رسیدگی به كلیه دلایل و شواهد و قراین پرونده امر و بدون شنیدن دفاعیات كامل متهم و بالاخره بدون اثبات تقصیر، حكم به كیفر صادر نمیكردند. از محاكماتی كه از آن دوران در كتابهای مورخان نقل شده است آشكار میشود كه، برخی از اصول را، در دادرسی جنایی به كار میبردند:

- متهم با كمال آزادی مدافعات خود را به عرض هیات دادگاه میرسانده است.
- در دادرسیهای جنایی، مانند امروز، دادگاه حداقل، از سه نفر تشكیل میشده است.
- شاه هیچ متهمی را قبل از دادرسی و اثبات تقصیر و صدور حكم قانونی مجازات نمیكرد.
- شاهنشاهان هخامنشی مایل بوده اند بیشتر دعاوی مردم از راه داوری خاتمه پیدا كند، چنان كه كوروش بزرگ، مقرر داشته بود كه، اگر كسی محاكمهای با دیگری داشته باشد، طرفین با توافق داورانی را معین كنند تا به دعاوی آنان رسیدگی و آن را پایان دهند. (قانون و دادگستری در ایران پیش از اسلام - احمد اشرف)





---------------
همراه باشید, ادامه دارد...