در گذر تاریخ و فرهنگ ملی

[Alireza_Kh]

زبان و لهجه های ایرانی (بخش نخست)
------------------------------------------



در این بخش از گفتار، زبان و لهجه های ایرانی رایج در ادوار گوناگون تاریخ ایران بررسی می شود. زبان فارسی همواره مانند ماه آسمان بوده و سایر زبانها و لهجه ها بسان قمرها در کنار آن درخشیده اند. زبانها و لهجه های ایرانی که به مرور زمان تحول و تکامل یافتند را می تواند به دسته های زیر تقسیم کرد: زبانهای ایرانی کهن، زبانهای ایرانی میانه، زبانهای ایرانی کنونی. زبان های ایرانی کهن و میانه، امروزه اصلا رایج نیستند و تنها بر اساس مدارکی که از انها بجا مانده است شناخته می شوند. یکی از زبان های بسیار کهن ایرانی زبان (مادی) است.

این زبان به سلسله ی شاهان مادی و مردم مغرب و مراکز تعلق داشته است. تنها شواهد و مدارکی که منبع اطلاعاتی محققان نسبت به این زبان است، جملات و عباراتی است که در کتیبه های شاهان هخامنشی که جانشین شاهان ماد بودند، به جا مانده است.

زبان اوستایی نیز در شمار زبان های کهن ایران قرار دارد. این زبان متعلق به یکی زبان از نواحی شرق و شمال شرقی ایران بوده است.
کتب مقدس ودینی اوستا در ادوار مختلف بدین زبان تالیف شده است. خطی که کتاب اوستا به وسیله ی آن نوشته شد، به خط اوستایی معروف است و این خط در اواخر دولت ساسانی از خط پهلوی استخراج و تکمیل گردیده است، از سوی دیگر معلوم نیست که این زبان از چه زمانی از رواج افتاده است. تنها اثر این زبان، کتاب مقدس زرتشتیان است. گفته می شود که تمام آثاری که از زبان فارسی باستان در دست است، به خط میخی نوشته شده است.

زبان قوم پارت، پارت از اقوام شمال شرقی ایران است زبان پارتی در عهد اشکانیان رواج داشته است. آثاری که از این زبان بر جای ماند یا به خط پارتی و یا به خط مانوی.

زبان شناسان زبان های ایرانی را بر حسب شباهت صوتی، دستوری و لغوی به دو دسته اساسی تقسیم می کنند. نخست دسته ی غربی و دوم دسته ی شرقی زبان های فارسی باستان، مادی، فارسی (پهلوی) پارتی و فارسی کنونی به دسته ی غربی تعلق دارند. زبانهای سغدی، سکایی و خوارزمی به دسته شرقی تعلق دارند. این تقسیم بندی در زبان ها و گویش های امروزی ایران نیز کاربرد دارد.

بدین معنی که فارسی، کردی، لری، بلوچی و لهجه های سواحل جنوبی دریای خزر و نیز گویش های مرکزی و جنوبی ایران، به دسته ی غربی تعلق دارند. با این مقدمه مباحث زبانهای ایرانی میانه آغاز می گردد.




---------------
همراه باشید, ادامه دارد ...