در گذر تاریخ و فرهنگ ملی

[Alireza_Kh]

فرهنگ غنی ایرانی (بخش چهارم)
--------------------------------------



نیروی جاودانه خرد در فرهنگ ایرانی

دانش, خرد, فرهنگ را میتوان سه ضلع یک مثلث فرهنگ ایرانی دانست, که در نبود هرکدام دیگری به تکامل نمی رسد و ارتباط آن دو را قطع میکند. با دست یافتن به این سه امر انسان به درجات کمال و انسانیت دست خواهد یافت. به راحتی میتوان این امر را در خانواده و سپس محیط های و گروه های کوچک و سپس یک جامعه بزرگ بررسی نمود. نیاکان کشورمان به درستی بر معجزه این سه نیرو را در تکامل و پیشرفت جامعه آگاه بودند. خرد را میتوان راس این مثل انسان ساز چندین هزار ساله ایرانی دانست. زیرا در صورت وجود خرد انسان به درستی به فرهنگ و دانش دست خواهد یافت. ولی در صورت عدم وجود خرد, دانش و فرهنگ کارگشا نخواهند بود. دانش به نوبه خود قابل احترام است و فرهنگ نیز همچنین و هر دو در فرهنگ ایرانی سفارش و تاکیدی بسیاری بر آن شده. آنچه که بررسی می شود جایگاه بسیار والاتر خرد می باشد. خرد و شعور برتر از فرهنگ و دانش است و مهمترین عامل در پیشرفت یک انسان و یک جامعه به حساب می آید. چنانکه زرتشت کسانی را که دیگران را از خرد خود بهره مند نسازند در ردیف گناهکاران می داند:

انسانی که گمراهی را ببیند و او را با دانش و خرد خویش راهنمایی نکند در ردیف گناهکاران است. یسنای 46 – بند 6

فردوسی بزرگ می فرماید که کسانی که خرد دارند به جستجوی دانش حقیقی می روند:

چنین دان که هر کس که دارد خرد ..................... به دانش روان را همی پرورد

خرد قوه درک, عقل و شعور است. خرد سازنده آینده یک انسان, خانواده و یک جامعه است. خرد نیرویی است که پیش از انجام هرکاری انسان را به اندیشه و بررسی عقلانی وا میدارد و احساس و عوامل دیگر را پس از آن اثر میدهد. خرد چنان جایگاه والا و ارزشمندی در فرهنگ ایرانی دارد که نخستین سخن فردوسی بزرگ در شاهنامه چنین است :

به نام خداوند جان و خرد ..................... کزین برتر اندیشه برنگذرد

در متون اخلاقی ایرانیان در پیش از اسلام خرد مهم ترین محور بحثهای میان بزرگان بوده است. چنانچه در اندرز آذرباد مارسپندان آمده است: این چهار چیز را در میان مردمان باید بیش از دگر چیزها بکار بست:

خرد و هنر, دیدن و دانش, توانگری و رادی, خوب گفتاری و خوب کرداری. "هنری که خرد در آن نباشد مرگ است بر تن مردمان"

شاهنامه کتابی که برترین موضوع آن پیرامون خداشناسی , خرد و فرهنگ و دانش است . فردوسی بزرگ خرد را برترین قوه انسان ساز بشریت می داند و حتی فراتر از آن می رود و خرد را نجات دهنده انسان در سرای پسین می داند.

بشود که همه از بهترین دانش و خرد آگاه شویم. چرا که دانش و خردی که اهورامزدا به ما می آموزد بی گمان مقدس و سودمند است. ( سپنتمدگات, یسنای 48, بند 3 )

کسی که اندیشه و گفتار و کردارش از روی خرد پاک و برابر با آیین اهورایی باشد پروردگار دانا به او نیروی معنوی شجاعت و رسایی تن و روان خواهد داد. ( سپنتمدگات, یسنای 45, بند 1 )

در مجموعه ویس و رامین گرگانی آمده است در صورت وجود خرد, انسان خوب و زشت اطرافش را درک میکند و مهر و عشق این نیروی سازنده را در برخی موارد کنار می زند:

خرد باشد که خوب و زشت داند ..................... چو مهر آید خرد در دل نماند

یا در اسدی آمده است که خرد برای پادشاه بهترین تاج و نگین (افسر) است و هوش (هش) و دانشش بهتر از لشگر و ارتش کشورش باشد:

خرد شاه را بهترین افسر است ..................... هش و دانشش نیک تر لشگر است

ناصر خسرو:
خرد کیمای صلاحست و نعمت ..................... خرد معدن خیر و عدل است و احسان

عطار نیشابوری عارف بزرگ ایرانی:
ای خرد را زندگی جان ز تو ..................... بندگی عقل و جان و فرمان ز تو

در یسنا هات 20 بند 2 کتب زرتشتی آمده است:
که مرد و زن باید خود راهشان را با خرد برگزینند.

سعدی بزرگوار:
به است از دد انسان صاحب خرد ..................... نه انسان که در مردم افتد چو دد

در اهونودگاه, یسنای 28 بند 12 آمده است:
انسان از همان آغاز چه طرفدار راستی و چه دروغ, خواه دانا یا نادان بنابر ندای دل و اندیشه خرد خود به این سوی کشیده شده است. ولی خرد مقدس همواره آماده است تا کسانی را که شک دارند راهنمایی کند.





---------------
همراه باشید, ادامه دارد ...