در گذر تاریخ و فرهنگ ملی

[Alireza_Kh]

گذری به 10 بهمن و جشن سده
----------------------------------



جشن سده، جشن نور و روشنایی و یادگاری از ایران باستان است که در آغاز شامگاه دهم بهمن‌ماه یعنی آبان روز از بهمن ماه برگزار می‌شود. جشن سده جنبه دینی نداشته، تمام داستان‌های مربوط به آن غیردینی بوده و جشنی کهن و ملی محسوب می‌شود. این جشن را به هوشنگ نسبت داده‌اند.
جشن سده از جشن‌هایی است که بعد از اسلام هم تا زمان غزنوی‌ها و سلاجقه معمول بوده‌است. وجه تسمیه جشن سده به عقیده جمعی این است سده برگرفته از پنجاه روز و پنجاه شب به نوروز مانده‌است.

بیش‌تر دانشمندان نام “سده” را گرفته شده از صد می‌دانند. ابوریحان بیرونی می‌نویسد:”سده گویند یعنی صد و آن یادگار اردشیر بابکان است و در علت و سبب این جشن گفته‌اند که هرگاه روزها و شب‌ها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد به دست می‌آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان کیومرث، پدر نخستین، درست صد تن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گرداند “و برخی برآنند که در این روز “شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید.

” نظر دیگر این که سده معروف، صدمین روز زمستان از تقویم کهن است، زمستان در تقویم کهن ۱۵۰ روزه و تابستان ۲۱۰ روزه بوده و برخی گفته‌اند که این تسمیه به مناسبت صد روز پیش از به دست آمدن محصول و ارتفاع غلات است.

از اسطوره‌های جشن سده تنها یکی به پیدایش آتش اشاره دارد. فردوسی می‌گوید:«هوشنگ پادشاه پیشدادی، که شیوه کشت و کار و کاشتن درخت را به او نسبت می‌دهند، روزی در دامنه کوه ماری دید و سنگ برگرفت و به سوی مار انداخت و مار فرار کرد. اما از برخورد سنگ‌ها جرقه‌ای زد و آتش پدیدار شد.»

برگزاری جشن سده – تا دوره ساسانی: فردوسی آن را به هوشنگ نسبت می‌دهد و ابوریحان بیرونی و نوروزنامه آن را از فریدون می‌دانند و هم‌چنین رسمی شدن جشن سده به زمان اردشیر بابکان منسوب شده، اما در هیچ‌کدام به شیوه برگزاری آن اشاره‌ای نشده است. – بعد از ساسانیان: مورخان و نویسندگانی چون بیرونی، بیهقی و مسکویه از شیوه برگزاری جشن سده در دوران غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان تا دوره مغول بسیار نوشته‌اند.

از آیین‌های عامه مردم سندی در دست نیست اما در حضور شاهان، رسم شعرخوانی بود و نیز پرندگان و جانورانی به آتش انداخته می‌شدند و گیاه خوشبو تبخیر می‌کردند تا مضرات آن را برطرف کنند.

در عصر حاضر: در مازندران، کردستان، لرستان، و سیستان و بلوچستان روستاییان و کشاورزان و چوپانان و چادرنشینان نزدیک غروب یکی از روزهای زمستان (آغاز نیمه یا پایان زمستان) روی پشت بام، دامنه کوه، نزدیک زیارتگاه، کنار چراگاه و یا کشتزار آتشی افروخته و بنا بر سنتی کهن پیرامون آن گرد می‌آیند بدون آن‌که نام جشن سده بر آن نهند. ولی در کرمان جشن سده یا سده سوزی در بین تمامی اقشار مردم کرمان، مسلمان، زرتشتی و کلیمی رواج دارد که همه ساله در دهم بهمن ماه برگزار می‌شود. در بین چادرنشینان بافت و سیرجان سده سوزی چوپانی برگزار می‌شود که شب دهم بهمن آتش بزرگی به نام آتش جشن سده، با چهل شاخه از درختان هرس شده که نشان چهل روز “چله بزرگ” است در میدان ده برمی‌افروزند و می‌خوانند: سده سده دهقانی/ چهل کنده سوزانی/ هنوز گویی زمستانی.

چنان‌که از کتاب‌ها و اسناد تاریخی بر می‌آید جشن سده جنبه‌ی دینی نداشته و تمام داستان‌های مربوط به آن غیردینی است و بیش‌تر جشنی کهن و ملی محسوب شده و وارث حقیقی جشن سده نه فقط زرتشتیان، بلکه همه ایرانیان‌اند.