در گذر تاریخ و فرهنگ ملی

[مــجــیــנ]

همانطور كه مي دانيد ورزش چوگان متعلق به ايران زمين است و از ورزشهای باستانی سنتی ما به شمار می رود. اين ورزش كه گويي مشق رزم بوده جزئي از زندگي و دل مشغولي نياكان ما بوده است .
سربازان ايران قديم در مواقع صلح با چوگان تمرين نبرد مي كردند و به اين ترتيب هميشه آمادگي خود را حفظ مي نمودند.



بنابراين اسب چوگان نيز بايد قوي ، بي باك و هم نفس با سوار خود گوي را از يك سوي ميدان به سوي ديگر براند و بايستي در اين مسير دشوار توانائي آن را داشته باشد كه مهاجمان را به كناري رانده و هم چنا ن پر شتاب رو به دروازه رقيب حمله ور شود و يا با از دست دادن گوي، بتواند به چالاكي رو به دروازه خود عقب نشيني نموده و از آن كه چون سمبل سرزمين و خاك اجدادي اش است پاسداري نمايد .
در تاريخ جهان كمتر كشوري را ميتوان يافت كه در كار اسب و اسبداري سابقه اي به طول سابقه تاريخي ايران داشته باشد.


به گواهي اسناد تاريخي ايرانيان نخستين قومي بودند كه اسب را رام كرده و بر آن زين نهادند . نقشينه ها و سنگ نوشته ها و نيز كتبهاي عتيق آكنده از نام اسب است . به خصوص در عصر هخامنشي و ساساني.


مورخين بازي چوگان را كهنترين بازي ورزشي جهان مي شناسند . چون منابع كهن حدود 600 سال پيش از ميلاد مسيح همگي گواهي مي دهند كه بازي چوگان ميان ايرانيان و تورانيان رواج داشته است .

مي گويند چون اسكندر تصميم گرفت به ايران حمله كند ، دارا گوي و چوگاني برايش فرستاد تا به جاي كشور گشايي به بازي چوگان بپردازد زيراكه اين ورزش سرشار از روحيه جنگي و رزمي است و ارضاءكننده روحيه رزمي مردان نيز به شمار مي رفت .





شعراي بزرگ كشور ما در وصف چوگان سروده هاي فراواني دارند . سعدي ، حافظ ، فردوسي ، ابوشكور بلخي ، فرخي ، عنصري ، عطار ، خاقاني ، نظامي ، مولانا ، شيخ هلالي ، سنايي ، رشيدالدين و طواط ، جامي ، ناصر خسرو و... كه همه اين اشعار گواه صادقي است به قدمت بازي چوگان در ايران .

زخلق گوي لطافت تو برده اي امروز / كه دل به دست تو گويي است در خم چوگان ( سعدي )

شب از درد چوگان و سني نخفت / دگر روز پيرش به تعليم گفت ( بوستان سعدي )

چوگان حكم در كف و گويي نمي زني / باز ظفر به دست و شكاري نمي كني ( حافظ )

هر كه چوگان سر زلف تو ديد / همچو گويي بر سر چوگان بماند ( خاقاني )

چوگان زلف ديدي ، چون گوي در رسيدي / از پا و سر بريدي ، با پا و سر به رقص آ ( مولانا )

به چوگان خود چنان چالاك بودند / كه گويي از چنبر گردون بودند ( نظامي )

گوي شو يك بار كي اندر خم چوگان يار / خويش را چون زلف او گه گوي و گه چوگان مكن ( سنايي )

فلك گوي است دائم در تك و پوي
فضاي لامكان چوگان آن گوي
به خود اين گوي در ميدان نگردد
كه هرگز گوي بي چوگان نگردد
بود چوگان او در دست تقدير
در اين گشتن ندارد هيچ تقصير (شيخ هلالي)

چوگان و چوگان بازي از دوره ساساني تا زمانهاي اخير در متون فارسي به شكلهاي گوناگون مطرح بوده است .

در كتابهاي قديمي تاريخ ، لغت و قصه ها از دوران ساسانيان تا اواخر صفويه و زنديه موارد بي شماري از آن ثبت شده و نيز نشان مي دهد كه مردم ايران به تماشاي آن علاقه زيادي داشته اند . تا آنجاكه تاثير تماشاي آن در شعر شاعران مختلف از رودكي گرفته تا شعراي دوران صفويه و زنديه منعكس و مشهود است .
درشاهنامه فردوسي (مكتوب قرن دوازدهم) از گوي و چوگان ، بازي كيانيان و ساسانيان به كرات سخن به ميان آمده است .
پس از شاهنامه فردوسي كتاب فارسي كهن سال ديگري كه در آن از بازي گوي و چوگان و شمار بازيكنان سخن رفته ، قابوسنامه است . اين كتاب را كاووس يا قابوس در اندرز به فرزند خود تاليف كرده كه باب نوزدهم آن درباره چوگان بازي و آئين نامه اساسي آن مي باشد .

آثار مربوط به قرن دهم تا دوازدهم خوشبختانه هنوز هم در شهرهاي اصفهان و شيراز مربوط به ميدان هاي چوگان بازي ديده مي شود كه مي توان وسعت ميدان بازي و فاصله ميله ها را از هم در دو طرف ميدان به خوبي تخمين زد . در اصفهان ميدان نقش جهان كه در زمان خود و اكنون از حيث وسعت و زيبايي در جهان نظير ندارد در جلو قصر شاهي ايجاد شده بود و مخصوص بازي چوگان بوده است.