در گذر تاریخ و فرهنگ ملی

[Alireza_Kh]

کشورداری داریوش بزرگ
------------------------


بخش سوم

...
سازمان لشکری
در زمان داریوش بزرگ سازمان لشکری نیز به صورت بهتر و آبرومندی در آمد و به آن نظم و ترتیب صحیح داده شد. دسته‌های سپاهی از ده هزار سرباز زبده و اصیل ایرانی درست کرد که از عهده آنها هیچوقت کاسته نمی‌شد و آنان را سپاه جاویدان می‌گفتند این سپاه همیشه آماده به خدمت بود و افراد آن همگی جنگ آزموده و دلیر و در تیراندازی و سواری سرآمد دیگران بودند. همچنین در پایتخت هر یک از کشورهای تابع پادگانهایی برای حفظ امنیت گذاشته بود.



بازرگانی و کشاورزی
با ساختن راهها، در زمان شاهنشاهی داریوش بزرگ، بازرگانی نیز تغییر فوق‌العاده‌ای کرد هر شهربان و یا ساتراپی که هر شهر را آبادتر نگهداری می‌نمود، داریوش بر وسعت فرمانروایی او می‌افزود. و به عکس اگر مشاهده می‌نمود که استانی کم جمعیت و بی‌حاصل است معلوم می‌شد که این وضع از ستمکاری و سهل انگاری شهربان پدید آمده است و معلوم است که آن شهربان را به سختی مجازات می‌کرد یکی از کارهای شایان توجه شاهان ایران که در امر تجارت بسیار موثر بود، رواج سکه است. پیش از داریوش بزرگ در ایران باستان معامله با جنس انجام می‌گرفت حتی حق‌الزحمه پزشکان نیز با جنس پرداخت می‌شد. داریوش برای آنکه کار معامله و داد و ستد تسهیل تر کرده باشد با اهمیت مسکوک پی برده بود و دستور داد از طلا و نقره سکه‌هایی ساختند و پول را در کشورهای تابعه رواج داد. تنها پیش از داریوش بزرگ لیدی‌ها بودند که به اهمیت مسکوک واقف بودند و در حدود قرن هفتم پیش از میلاد سکه زده بودند اما سکه آنها در تمام ممالک رایج نبود.



دانش و فرهنگ
گرچه از ادبیات و علوم روزگار داریوش بزرگ اثر گویایی نمانده است، اما همین مقدار کتیبه‌ها و قرائنی که در دست است می‌رساند که داریوش به فرهنگ و دانش و هنر توجهی خاص داشته است. چنانکه برروی مجسمه یکی از حکمرانان دست نشانده داریوش بزرگ این طور خوانده می‌شود: (پادشاه مصر و دیگر کشورها داریوش بزرگ، به من امر کرد که به مصر روم مقصود این بود که معابد مصر که ویران شده بود بسازم … به مؤسسات کتاب بدهم …… و جوانان را برای تعلیم و تربیت به اشخاص کار آزموده سپردند و برای آنان چیزهای مفید و آلات و ادوات موافق کتابهای ایشان فراهم ساختند. چنین بود اقدام اعلی حضرت چو او فایده علم پزشکی می‌دانست که میخواست جان بیماران را از بیماریها رهایی بخشد).
پر واضح است شاهنشاهی که برای کشور تحت الحمایه چنین او امری صادر فرماید بی شک برای کشور خودش بیشتر و بهتر کرده است در زمان داریوش علمای یونانی در خدمت شاهنشاه ایران در شوش به سر می‌بردند یکی از این دانشمندان سیکیلاکس Skylax جغرافیدان معروف بوده که در تاریخ ۵۱۹ قمری میلادی داریوش او را مامور کرد تا جریان سفلای رود سند را با کشتی بپیماید.
حضور اطبای خارجی چه در زمان داریوش بزرگ و چه بعد از آن در دربار پادشاهان هخامنشی برای ما مسلم است.
اولین و معروفترین آنها جراح قابلی از اهل کروتون دموسدس نام دارد که بدربار داریوش دعوت شد. در آن هنگام اطبای رسمی ‌داریوش مصری بودند و چون روزی یکی از او سخنهای شاهنشاه ایران در رفتگی پیدا کرد و اطبای مصری از معالجه عاجز ماندند مورد غضب قرار گرفتند در این هنگام دموسدس که در دربار بود به آسانی پادشاه را معالجه کرد، از آن پس داریوش آنی او را از خود جدا نکرد. هر چند او اندیشه‌ای جز بازگشت به وطن نداشت و حتی موفقیتش در معالجه شاهنشاه سبب اسارت بی‌سرانجام او گردید، ولی موفقیت دیگری آنرا او را به وطن بازگردانید. بدین شرح که روزی ملکه آتوسا به مرض سختی دچار شد و طبیب یونانی او را معالجه نمود و در مقابل از او تقاضا کرد که از شاهنشاه خواهش کند تا اجازه دهد به کشور خود برگردد. داریوش این تقاضا را پذیرفت و دموسدس در ضمن مسافرت همراهانش را اغفال کرد و خود را به کروتن رسانیده و علم طب را در آن شهر رواج داد.
این اطلاعات را طبیب دیگر یونانی کتزیاس Ctesias که در دربار هخامنشی طبابت می‌کرد برای ما نقل کرده و کتابی که وی راجع به اوضاع ایران نوشته بسیار قابل توجه بوده است اما حیف که قسمت مهم آن مفقود شده و به دست ما نرسیده است.
اگر چه، به علت نبودن مدارک، ما نمی‌توانیم سهم ایرانیان را در علوم زمان هخامنشی معین کنیم، ولی لااقل می‌توانیم بگوییم که ایران در تاریخ علوم است سهم بسیار مهمی ‌در پیشرفت علوم در دنیای قدیم داشته است.



رفتار داریوش نسبت به پیروان سایر مذاهب
رفتار کوروش بزرگ نسبت به قوم یهود در تاریخ مشهور است عملا کوروش بزرگ در سال تسخیر بابل (۵۳۹ ق.م) دستوری صادر کرد که یهودیان به بیت المقدس برگردند و معبد خود را از نو بسازند. باین ترتیب کاروانهای تبعید شدگان به مملکت خود برگشته و تحت نظارت ساتراپ ماورای فرات، کشور یهود تدریجا احیا گردید. مهذا مشکلات از هر طرف برخاست. در سال ۵۲۲ قمری میلادی در ابتدای سلطنت داریوش اول (بزرگ شد، معبد یهودیها هنوز تمام نشده بود، داریوش بزرگ اجازه ساختمان را که کوروش بزرگ داده بود مجددا تایید کرد و در سال ۵۱۵ ق.م یهودیها رسما معبد خود را افتتاح کردند.
نه تنها داریوش با قوم یهود چنین معامله نمود بلکه همانطور که عرض کردم در مصر نیز برای یافتن (گاو آپیس) مبلغ یکصد تالان (دویست هزار تومان به پول امروز) جایزه معلوم کرده بودند و نیز معابد مصریان دیدن کرد و به خدایان آنها احترام نمود نه تنها داریوش خود به معتقدات و آیین ممالک تابعه با دیده احترام می‌نگریست بلکه سرداران و ساتراپهای او نیز موظف بودند که معتقدات کشورها را مقدس و محترم بدارند. حتی این سیاست صحیح را پس از بیست قرن امپراطوری انگلیس در هندوستان به مورد اجرا گذاشت و فایده زیاد از آن به دست آورد.



پایان کار
داریوش بزرگ هنگامی‌که، مقدمات کار را برای عظمت به یونان فراهم می‌نمود در همین هنگام نیز، بر طبق رسوم کهن، جانشین خود را تعیین نمود. خشایارشا پسر ارشد وی که بزرگترین فرزند ملکه آتوسا دختر کوروش کبیر بود به جانشینی انتخاب شد. در آستانه نبرد با ملت بزرگ یونان و در هنگامی‌که آماده لشکرکشی مجدد به مصر بود یعنی در پاییز ۴۸۶ ق.م ناگهان دست اجل، شاهنشاه بزرگ را از ملت وی ربود، بدین ترتیب داریوش پس از هفتاد و چهار سال زندگی و سی و شش سال سلطنت (۴۸۶ – 522 ق.م) چشم از جهان پوشید آرامگاه داریوش بزرگ در نقش رستم و در چهار کیلومتری تخت جمشید واقع است.


شخصیت داریوش
داریوش بزرگ پادشاهی بود عاقل، با اراده و دانا رفتارش با ملل تابعه معتدل بود. در انتخاب حکام و شهردارها نظر صائب داشت و کمتر در دادن پاداش و یا مجازات به خطا می‌رفت. داریوش بزرگ، سلطنت ایران را از نو بنیاد نهاد و اگر پس از مرگ کمبوجیه او به تخت سلطنت ننشسته بود، به طور مسلم در آن قائله خطرناک، دولت هخامنشی نیز مانند دولت ماد در همان جا پایان می‌پذیرفت.
داریوش بزرگ، چنان پایه و اساسی برای تشکیل شاهنشاهی خود استوار نمود که در آن زمان و در آن محیط بهتر از آن عملی نبود. تشکیلاتی که داریوش بنیانگذاری کرده بود، دولت وسیع هخامنشی را با وجود بی لیاقتی اکثر پادشاهان بعد از داریوش، تقریبا دویست سال به پا داشت. در زمان داریوش بزرگ، دولت ایران باعلی درجه وسیعت خود رسید. دانشمندان داریوش را یکی از بزرگترین پادشاهان ایران دانسته و او را با عنوان واقعی (شاه بزرگ) خوانده‌اند.
نلیدکه دانشمند آلمانی که خودش صراحتا می‌گوید از ایرانیان خوشش نمی‌آمد، راجع به داریوش بزرگ این چنین نوشته است: (داریوش مهمترین پادشاه هخامنشی و بی شک در میان پادشاهان ملی ایران از همه آنها نمایان‌تر است. فقط خسرو اول ساسانی (انوشیروان) و شاه عباس بزرگ صفوی را می‌توان با او مقایسه کرد ). یکی از مورخین جدید اروپایی او را با فراعنه نامی ‌مصر و پادشاهان بزرگ آشور به پادشان بابل مقایسه کرده و به این نتیجه رسیده که داریوش بزرگ بزرگ‌ترین پادشاه مشرق بوده است.
این بود خلاصه بسیار مختصر از سیمای شاهنشاهی که مدت سی و شش سال با قدرت توأم با عدل و انصاف فرمانروایی کرده است.

آرامگاه داریوش بزرگ - نفش رستم

----------------------
پایان