در گذر تاریخ و فرهنگ ملی

[Alireza_Kh]

گذری به پيمان‌نامه‌ های ننگین گلستان و تركمانچای
------------------------

بخش اول



20 مهر، سالروز وقوع فاجعه‌ای ملي در تاريخ ايران است. در چنين روزی، بعد از ده سال جنگ و مقاومت دليرانه ايرانيان در مقابل تجاوزها و خيره‌سريهای روسيه تزاری، عهدنامه ننگين گلستان با همدستی و توطئه‌گريهاي مشترك روس و انگليس بر دولت وقت ايران تحميل شد. اين فاجعه تاريخي كه در تاريخ 20 مهر ماه 1192 خورسیدی (1813 ميلادي) روي داد، موجب از دست رفتن بخشهای وسيعی از سرزمين قفقازی ايران (گنجه، شكي، باكو، تفليس، قره‌باغ و ...) و اشغال اين مناطق توسط روسيه شد.

درباره دور اول جنگهاي روس ـ ايران كه مدت ده سال تمام به طول انجاميد، برخي نكات برجسته وجود دارد كه مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته و آگاهي نسل امروز ايرانيان از آنها ضروری است:

1ـ نبردهاي ايرانيان طي ده سال جنگ مستمر با ارتش متجاوز امپراتوری روسيه كه با فرماندهي عباس ميرزا انجام شد، فصلی درخشان از تاريخ ملت ايران و گواه اعتقاد عميق ايرانيان براي دفاع از وطن به قيمت جان و مال است. در نخستين تجاوزگري ارتش روسيه به خاك ايران كه در سال 1182 شمسي (1803 ميلادي) در شهر گنجه صورت گرفت، تعداد متجاوزان روسيه 20 هزار نفر و تعداد مدافعان ايراني دو هزار نفر بودند كه با كشته شدن اين دو هزار نفر و مرزبان دلير ايران (جوادخان زيادخان اوغلي قاجار) نيروهاي روس و گنجه را اشغال و اهالي را قتل‌عام كردند. با اين حال، عدم وجود يك ارتش دايمی و منسجم در مقابل ارتش دايمی و مجهز امپراتوري روسيه در سرنوشت جنگ مؤثر بود.

هر ملتي كه ارتشی نيرومند براي دفاع از خاك و امنيت خود نداشته باشد، بايستي پيامدهای خسارتبار تاريخي آن را نيز متحمل شود.

2ـ پژوهشهای متعددي كه درباره علل انعقاد عهدنامه شوم گلستان و چگونگي اشغال اراضي قفقازی ايران توسط روسيه انجام گرفته، اين نكته را ثابت مي‌كند كه انعقاد اين عهدنامه ننگين، بيش از آنكه نتيجه ضعف‌هاي نظامي ارتش مردمي ايران در آن عهد باشد، نتيجه شكست دولت ايران در جنگ سياسی است. به عبارت روشن، طي ده سال جنگ مستمر، عملياتهاي جنگي متجاوزان روس و رزمندگان ايراني عليه همديگر، گاهي با موفقيت و گاهي با شكست همراه بود و هرگز روسها نتوانستند به يك برتري نظامي كامل در مقابل رزمندگان ايران دست يابند. در نتيجه دولت‌های روس و انگليس طي نقشه‌ای مشترك برای تأمين منافع خود، در ايران، هند (مستعمره انگليس) و اروپا با هم براي تحميل عهدنامه گلستان بر دولت ايران به تفاهم رسيدند و صلحي را بر دولت وقت ايران تحميل كردند كه نتيجه آن، شوم‌تر و خسارتبارتر از تداوم جنگ بود. به بيان ديگر، روسها به نتيجه‌اي كه طي ده سال جنگ و متحمل شدن كشته‌ها و هزينه‌ها دست نيافته بودند، از طريق « صلح تحميلي» دست يافتند.

3ـ در انعقاد عهدنامه سياه گلستان و تحميل آن بر دولت وقت ايران، رجال سياسي وابسته به روس و انگليس در دربار نقش مهمي بازي كردند. زمينه‌سازيهاي رجال خاين و وطنفروش سياسي در دربار، براي پذيرش عهدنامه ننگين و انعطاف در مقابل بيگانگان، عامل مهمي در تأمين منافع بيگانگان و از دست رفتن اراضي ايران به شمار مي‌رود. چنين رجال وطنفروش، به خاطر بهره‌مندي از پول، حمايت‌هاي بيگانگان و به دلايلي مانند نداشتن روحيه مقاومت و ميهن‌خواهي و مرعوب‌شدن در مقابل عظمت ظاهري دولت‌هاي خارجي، همواره منافع تاريخي ميهن و ملت را قرباني منافع حقير خود مي‌كنند.

4ـ عقب‌نشيني فضاحتبار دربار و دولت فتحعلي شاه در مقابل روسيه و انعقاد عهدنامه گلستان، روسها را براي اشغال بخشهاي ديگري از خاك ايران ترغيب كرد و انعقاد عهدنامه شوم تركمانچاي كه پانزده سال بعد از امضاي عهدنامه گلستان انجام شد، بار ديگر موجب اشغال بخش‌هاي مهمي از خاك ايران (نخجوان، ايروان و لنكران و ...) توسط روسيه شد و سرزمين‌هاي قفقازي ايران به طور كامل تحت اشغال روسيه قرار گرفت.

تجربه تاريخي ثابت كرده است كه تنها راه مصون ماندن از تجاوزگريها و زياده‌خواهي‌های كشورهاي بيگانه براي يك ملت « مقاومت و ايستادگي» است. هر ملتي كه در مقابل قدرتهاي خارجي عقب‌نشيني كند، بايستي منتظر فشارهاي ديگر، براي عقب‌نشيني ديگري باشد.

5ـ سرزمين‌هاي قفقازي ايران كه از مهم‌ترين و حاصلخيزترين اراضي ايران بود، همواره مورد طمع بيگانگان بخصوص روسها و ترك‌ها بود. امپراتوريهاي روسيه و عثماني هرگاه كه درمي‌يافتند، دولت مركزي ايران از اقتدار، انسجام و قدرت كافي برخوردار نيست، دست متجاوز به سوي سرزمين‌هاي قفقازي ايران دراز مي‌كردند. در دوره صفويه، نادرشاه و زنديه هرگاه كه اقتدار دولت مركزي ايران دچار ضعف مي‌شد، روسها و ترك‌ها به سرزمين‌هاي قفقازي ايران تجاوز مي‌كردند، اما شاهان و سرداران قدرتمندي مانند شاه عباس بزرگ، نادرشاه و آقامحمدخان قاجار، هربار با سپاهي گران بر سر متجاوزان روس و ترك تاخته و آنان را از قفقاز ايران بيرون مي‌راندند. حماسه‌هاي نادرشاه چنان وحشتي در ميان روسها و تركها ايجاد كرده كه تا پايان حيات وي، هرگز امپراتوريهاي روسيه و عثماني جرات تجاوز به خاك ايران را نداشتند. شاه عباس بزرگ، ترك‌ها را كه با انجام جنايت‌هاي بي‌شمار حتي تبريز را نيز اشغال كرده بودند، با تحميل شكستي سهمگين از خاك ايران فراري داد. نام آقامحمدخان قاجار لرزه بر اندام امپراتور روسيه مي‌انداخت ...

به بيان صريح‌تر، اشغال سرزمين‌هاي قفقازی ايران توسط روسيه در دوره فتحعلی شاه، پديده جديدی نبود. اما شوربختانه آنچه بعد از اشغال سرزمين‌های قفقازی ايران توسط روسيه تكرار نشد، تداوم اقدام براي آزادي دوباره اين سرزمين‌ها بود و اين ناشي از بي‌كفايتي و ضعف دولت قاجار بود.

اقتدار دولت مركزي و حمايت ملي از آن در مقابل تهديدها و تجاوزهاي خارجی و انسجام ملی، يكي از عوامل مهم در پاسداشت تماميت ارضی و امنيت ملي و منافع امروز و آينده كشور است.




----------------------
ادامه دارد ...