در گذر تاریخ و فرهنگ ملی

[Alireza_Kh]

زبان كهن مردم آذربايجان
-------------------------


بخش دوم ...
در میان دانشمندان پروفسور"پیتر گلدن" روند تركی شدن زبان آذربایجان را به سه مرحله تفكیك نموده است.
نخست ورود سلجوقیان و مهاجرت قبایل "آغوز" به ناحیه آذربایجان و آران و آناتولی، دوم حمله مغولان كه بیشتر سربازانشان ترك تبار بودند، سوم دوران صفویه كه بسیاری از قبایل آغوز-تركمان قزلباش از آناتولی به ایران سرازیر شدند.

دكتر "محمدجواد مشكور"درباره آمدن تیره های ترك به آذربایجان می نویسد: پیشامدهای متناوب یكی پس از دیگری آذربایجان را آماج تهاجمات پیاپی قرار داد. با نفوذ اقوام ترك و گسترش زبان تركی، سیطره زبان آذری محدود و رفته رفته به كاهش نهاد. در دوران مغول ها كه بیشتر سربازانشان ترك بودند و آذربایجان را تخت گاه خود قرار دادند، تركان در آنجا نفوذ گسترده ای یافتند. از جمله دیگر كسان كه تبریز و مراغه را پایتخت خویش قرار داد هلاكوخان ایلخانی بود. حكومت تركمانان آق قویونلو و قراقویونلو و اسكانشان در آذربایجان بیش از پیش مایه رونق تركی و تضعیف زبان آذری شد.

"ولادیمیر مینورسكی"در (دانش نامه اسلام) فرایند تغییر زبان مردم آذربایجان را چنین توضیح میدهد:
در حدود قرن ششم قبیله غوز ابتدا در تعداد اندك و سپس در تعداد قابل توجهی آذربایجان را اشغال می نمایند. در نتیجه مردمان ایرانی زبان آذربایجان و نواحی ماوراءقفقاز تبدیل به ترك زبان شدند. هرچند كه ویژگی های تمایز بخش زبان تركی آذربایجانی! مانند آواهای پارسی و نادیده گرفتن تطابق صوتی، منشا غیر تركی جمعیت ترك زبان شده را منعكس میكند.

"ریچارد فرای" نیز زبان آذری را زبان گسترده و زبان اصلی در جغرافیای آذربایجان میداند. به نظر وی این زبان غالب آذربایجان از قرن چهاردهم م بطور تدریجی جایگاهش را به تركی آذربایجانی! داد.

پروفسور "ژان دورینگ" شرق شناس و موسیقی دان نیز تائید میكند كه تبریز تا قرن 15 میلادی هنوز ترك زبان نشده بود.

یك جمله از زبان تبریزی موجود است كه بوسیله "بزاز اردبیلی" در ( صفوت الصفا) ترجمه شده است.
((علیشاه چو درآمد گستاخ وار شیخ را در كنار گرفت و گفت حاضر باش به زبان تبریزی "گو حریفر ژاته" یعنی سخن به صرف بگو ، حریفت رسیده است. در این گفتن دست بر كتف مبارك شیخ زد،شیخ را غیرت سربر كرد.))
در یك جمله پیر حاكم قراقویونلو را اسكندر خطاب كرده وگفته:
اسكندر رودم كشتی، رودت كشاد. یعنی اسكندر پسرم كشتی، پسرت كشته باد؛
كلمه "رود" به معنی پسر هنوز در بسیاری از لهجه های ایرانی مانند لرهای بختیاری استفاده می شود.

در واژه نامه ای بنام "فرهمگ جهانگیری" در سده یازدهم هجری به صراحت میان زبان مردم تبریز و زبان تركی جدائی نهاده، نوشته است: آژخ = (زگیل) به تركی -لوئیك- و به زبان تبریزی (سكیل) گویند.
در ادامه نمونه های از واژگان آذری آورده میشود:
چراغه = كرم شب تاب
زوال = انگشت
شم = كفش
كلاه دیوان = قارچ
سهراب = سرخاب
تیته = مردمك
مشكین پر = خفاش

در ذیل هم جنسی بعضی از كلمات آذری در سایر زبانهای خانواده ایرانی،

بلند (پارسی) berz (آذری) bar/bilind (كردی سورانی)
سه (پارسی) hre (آذری) se (كردی سورانی)
دل (پارسی) del (آذری) dill/zawir (كردی سورانی)

در بالا اشاره ای به ارتباط زبان آذری با زبان تاتی گردید.

زبان تاتی از دسته زبانهای ایرانی است كه روزگاری در بخشهای از باختر ایران تا قفقاز و شمال خراسان گسترده بود. امروز با ترك زبان شدن بخش شمال باختری ایران تنها جزیره ای از گویش تاتی برجا مانده است. گویش زبان تاتی را در شهر اشتهارد استان البرز، تاكستان، بوئین زهرا استان قزوین و شهرستان دماوند و طالقان دیده میشود.
غالب سخنوران معاصر همگی زبان خود را تاتی میخوانند، از جمله نیما یوشیج در مقدمه اشعار روجا - می اتا گپ - می نویسد كه:
من شاعر زبان تاتی هستم.
برخی از واژگان تاتی در ذیل آورده میشود:
خواریش = خوبی ؟
به = بیا
بشه = برو
كاگو بیش ؟ =كجا بودی
مای = مادر
تتی = دختر
پور = پسر

در این مقاله به اختصار تلاش گردیده برای دوستان روشن شود كه زبان تركی در آذربایجان از سابقه و دیرینه ای برخوردار نمی باشد. برخی از پان تركیستها سعی كرده با تحریف و جعل تاریخ به جوانان غیور آذربایجان القا نمایند كه زبان تركی دارای قدمت و پیشینه ای كهن میباشد كه باید به این خام اندیشان گفته شود.