در گذر تاریخ و فرهنگ ملی

[Alireza_Kh]

بله; کوروش, به راستی بزرگ بود
---------------------------------


مجله ای که برای جوانان چاپ می شود و می گوید و می خواهد راهنمای آن ها باشد که به بیراهه نروند و به چاه نیفتند, در شماره ی 357, پرونده ای را درباره ی "کوروش" بزرگ باز کرده و با این پرسش که "آیا کوروش به راستی بزرگ بود؟" و با در هم کردن مشکلات روز ایرانیان و آن چه از تاریخ ایران برداشت کرده, خواسته به خواننده بپذیراند که آن چه جوانان درباره ی این بزرگمرد تاریخ ایران خوانده اند و می دانند, پاک نادرست است. نویسندگان این نوشته, با این گمان دست به نوشتن این پرونده زده بودند که جوانان ایران برای این شناسه ای (هویتی) برای خود بسازند, به دنبال "باستان گرایی" رفته اند و ما که نویسنده هستیم, می توانیم با بافتن همه چیز به هم, این جوانان را به راه راست بیاوریم! ولی نه تنها نوشته نتوانست این کار را انجام دهد, بلکه آن چه دیدیم این بود که فشار بر مجله و نویسندگان آن نوشته, از سوی جوانان فرهیخته این سرزمین, به اندازه ای بود که در شماره ی بعدی, به ناچار, همان نویسندگان, در پرونده ای دیگر, تیتر زدند: "بله کوروش بزرگ بود"! نوشته ای که می خوانید, پاسخ کوتاهی است به آن نوشته, از سوی "داریوش احمدی", نویسنده ی کتاب های: "هخامنشیان; فرمانروایان زمین و دریا" (پژوهشی گسترده و مستند درباره ی کوروش بزرگ و تارخ و فرهنگ هخامنشیان) و "نگرشی نو به تاریخ هخامنشیان".

در رشته نوشتارهایی که چندی پیش در شماره ی 357 مجله ی "همشهری جوان" چاپ شده, به گفته ی نویسندگانش, کوشیده شده; "بی آن که به هیچ سمتی سقوط کنیم, پرونده ای تهیه کنیم برای موضوع تب کوروش میان جوانان ایران". اما در یکی از نوشته های این مجموعه, به نام "آیا کوروش واقعا بزرگ بود؟" به نظر نمی رسد که این خط مشی حفظ شده باشد. در این نوشته, نکاتی گاه درست با داده ها و نتیجه گیری هایی نادرست و نامستند در هم آمیخته و در نتیجه نوشتاری پدید آمده است که نه تنها روشنگری و آموزش خوانندگان را در پی ندارد, که ذهن آنان را نیز آشفته می سازد. در این نوشتار کوتاه, به فشردگی و در 8 بند, نخست شماری از گزاره های نادرست نویسنده ی آن نوشتار نوشته شده و سپس بدان ها پاسخ انتقادی داده شده است:

1. "کوروش در حدود 576 پیش از میلاد به دنیا آمد"
این تاریخ گذاری برای زادسال کوروش بزرگ, مستندی ندارد. اما از گفته ی "سیسرو" مبنی بر این که کورش هفتاد سال زندگی کرده است, می توان دریافت که, وی در 600 پیش از میلاد زاده شده است.

2. "کوروش کودکی (خود) را در دل طبیعت و خارج از محیط دربار گذراند و در جوانی توانست با متحد کردن اهالی پارس, بر تخت پدر بنشیند."
این داستان, استوره ای است که "هرودوت" درباره ی خواستگاه کوروش بزرگ, آورده است و نمونه های آن درباره ی دیگر چهره های بزرگ تاریخی نیز ساخته شده, و پیدا است که ماهیت تاریخی ندارد. اسناد نشان می دهند که کوروش و پدرانش نسل اندر نسل, شاهان موروثی و مستقل سرزمین ایلامی "انشان" بودند و پیوندی با مادها نداشتند.

3. "کوروش در 539 پیش از میلاد, پیمان با "نبونید" را شکست و بابل را فتح کرد".
به وجود چنین پیمانی در اسناد تاریخی اشاره ای نشده است.

4. "کوروش در بابل رسما تشکیل دولت هخامنشی را اعلام کرد".
کوروش 20 سال پیش از آن در "انشان" (به مرکزیت پاسارگاد), دولت خود را تشکیل داده بود و در بابل -در چارچوب سنت های کهن بابلی- خود را شاه بابل, خواند. کوروش در هیچ کجا خود را "هخامنشی" (که یکی از طوایف بلند پایه ی پارس بود) نخوانده است.

5. "پنجاه لوح در بابل از دوره ی کوروش کشف شده است".
این ادعایی نادرست است. "ج.استراسمایر", در سال 1890 میلادی, 350 گل نوشته ی بابلی از روزگار کوروش را منتشر کرد و از آن هنگام تاکنون نیز گل نوشته های بسیاری دیگر نیز به دست آمده است.

6. "طبق منابع کوروش 3 زن داشت:آمتیس -خاله ی کوروش, کاساندان -دختر فرناسپ, نیتتیس -دختر آماسیس دوم".
ازدواج کوروش با آمیتیس, دختر آستیاگ, داستانی است که "کتسیاس" نوشته است; اما این نویسنده را بیشتر استوره پرداز می دانند تا تاریخ نگار. از سوی دیگر, "کتسیاس", کوروش را نوه ی آستیاگ نمی داند و بنابراین آمیتیس در هر حالتی نمی تواند خاله ی کوروش باشد. ازدواج کوروش با "نیتتیس", که دختر آپریس بود و نه آماسیس, داستانی است که حتا راوی اش -هرودوت- نیز آن را راست ندانسته است.

7. "با لشکر کشی کوروش تمدن های بین النهرین به پایان کار خود رسید".
این سخن, ادعایی نادرست و نامستند است. تمدن میان رودان (بین النهرین) -که بابل کانون آن بود- با فتح کوروش هرگز دچار تباهی یا حتا رکود و وقفه نیز نشد و شگفت این که حتا تا روزگار اشکانیان نیز بابلیان همچنان بنابر فرهنگ و سنت ها و قوانین کهن خود زندگی می کردند. باز شدن دروازه های بابل به دست کوروش, تنها بابل را در گستره و ساختار سیاسی تازه ای وارد کرد, ولی هیچ آسیبی به استلال و غنای فرهنگی و درون مایه ی اجتماعی و اقتصادی آن نرساند.

8. "انصافا همین فتح بابل جز با جنگ و خون ریزی ممکن بود؟".
این نیز سخنی نادرست است; چرا که از جنگ مگر خون ریزی و ویرانی نمی توان چشمداشت دیگری داشت. اما حقیقت آن است که این گونه نبردها -که همواره برای بدست آوردن منابع انسانی و اقتصادی بیشتر بوده است- در آن روزگار امری ناگزیر بود و اگر حکومتی زودتر از دیگران, این کار را نمی کرد, بی گمان زیر دست یا قربانی حکومت دیگر می شد.

اما ان چه در این میان ارزشمند است, برخورد پیروزمندان با مردم شکست خورده و سرزمین های جنگ زده است. در حالی که -برای نمونه- "سناخریب" (پادشاه آشور: 681-704 پیش از میلاد) در هنگام چیرگی بر بابل, می گوید که: "شهر و معابد آن را از پی تا بام در هم کوبیدم, ویران کردم و با آتش سوزاندم; دیوار, بارو و حصار نمازخانه های خدایان, هرم های آجری و گلی را در هم کوبیدم". کوروش در هنگام گشودن دروازه های بابل, افتخار می کند که با "صلح" وارد بابل شده, ویرانی هایش را "نوسازی" کرده, بیم و نگرانی مردم را فرو نشانده, رفاه و آرامش را در شهر برقرار ساخته, "مانع از ویرانی و تاراج" نیایشگاه ها و خانه ها شده و تبعیدیان را به میهن خود بازگردانده است. آیا این شیوه ی درخشان کوروش در رفتار با مردمان شکست خورده -که الگوی سیاسی و اخلاقی نوینی را برای فرمانروایان و دودمان های پس از خود بر جای گذارد- نمودار سیاست و منش مردم دارانه و مدارجویانه ی وی, و نشانه ی تحولی نو و مثبت در تاریخ و تمدن آسیای باختری (غربی) نیست؟


------------------
امرداد شماره ی 277