در گذر تاریخ و فرهنگ ملی

[Alireza_Kh]

لطفن تا آخر بخوانید
آی مردم; ایران را بیابان می کنیم!

نوروزی دیگر را پشت سر گذاشتیم. همچون سالیان گذشته سفرهای بسیاری در این نوروز انجام شد. در این نوشته, کاری به آمار و عددهایی که درباره ی سفرهای نوروزی امسال داده شد و درست یا نادرستی آن نداریم. آن چه مانند هر سال غم انگیز بود و دردآور, آسیب هایی است که میراث فرهنگی و طبیعت ایران در پی این سفرها دیدند هر چند ناگفته ها پیداست اما گفتنش رواست که خوشبختانه همه ی آن 40 میلیون ایرانی که در نوروز امسال جابجا شده اند, آسیب رسان به بازمانده های فرهنگی و زیست بوم کشورمان نبوده اند. آسیبی که به چشم دیدیم یا به گوش شنیدیم و به دل و جان سوختیم, از دست کسانی بر می آید که امیدواریم شمارشان اندک باشد وگرنه وای به روز و روزگارمان.

دوستی در یکی از روزهای نوروز زنگ زد, در آغاز گفت و گو با شادمانی و شور بسیار, نوروز را به او و خانواده اش شادباش گفتم و برایشان سال خوبی را آرزو کردم و از او پرسیدم که آیا سال خوبی بوده یا نه؟ این را که پرسیدم انگار تار و پودش از هم گسست! بغضش ترکید. با اندوهی که در صدایش پیدا بود و بر غم جانکاهش گواهی می داد, گفت: نوروز در تخت جمشید بودیم. با دریایی از شور و امید, می خواستیم سال 1391 را در پایتخت تمدن جهان و بُن گه تاریخ ایران نو کنیم. می خواستم از آنجا به دوستانم زنگ بزنم و نوروز را شادباش بگویم. اما آن چه دیدم و شنیدم, بدترین نوروز همه ی زندگی ام بود. خدا را سپاس گفتم که شما و دیگر دوستانم مانند من در تخت جمشید نیستید تا نوروز, در ناامیدی و غم آینده فرو روید. پرسیدم مگر چه شده بود؟ با صدایی بلندتر از پیش گفت:مردم تنها در اندیشه ی خوش گذرانی و گرفتن عکس یادگاری بودند. برایشان هیچ ارزشی نداشت که بر روی سنگس ایستاده اند که چند هزار سال پیشینه دارد. با بی احتیاطی شان به بنایی آسیب می رسانند که میراث جهانی است و نه از آنِ من و او که از آنِ همه ی جهان است.

گفتم آن ها گناهی ندارند. گناهِ فرهنگ نادرست مردم , نخست بر دوش آموزش و پرورش و سپس رادیو و تلویزیون و رسانه هاست که باید آن چه بایسته است را بیاموزانند و کم کاری می کنند. کاش شما کاری می کردید, سخنی می گفتید.

گفت: گفتم. به ارامی و مهربانی گفتم. اما آن چه شنیدم این بود که به شما چه ربطی دارد. بر گفته ی خود پافشاری کردم; ناسزا شنیدم. انگار گجستک تاریخ, دوباره بر تخت جمشید تاخته بود. این گروه های ویرانگر, هر چند شمارشان بسیار نبود اما کارشان نفس گیر بود. با خود اندیشیدم اگر در روزهای دیگر, باز هم اینچنین کسانی به تخت جمشید بیایند و این گونه هر چیزی را که می بینند, خودخواهانه دارایی خود بپندارند و دشمنانه با آن رفتار کنند, چه از این یادگار شکوه تاریخمان خواهد ماند؟

پرسیدم نگاهبانان میراث کاری از دستشان بر نیامد؟ گفت: زورشان نمی رسید, شمارشان اندک بود. دوستم افزود: کاش درهای تخت جمشید را در نوروز می بستند تا این گونه شمار بازدید کنندگان, بیش از اندازه ی توان پذیرش یک بنای ارزشمند تاریخی نشود و ویرانش نکنند. به یاد سخن دکتر کامیار عبدی افتادم که گفته بود تخت جمشید بیش از 30 سال دیگر بر جا نخواهد ماند, سخنی که واکنش های بسیاری را برانگیخت, این را به دوستم نگفتم. کوشیدم دلداری اش داده و از اندوهش بکاهم. سرانجام با او بدرود گفتم.

دوست دیگری هم چند روز پس از این درباره ی سفرش به استان کرمان و بازدید از ارگ "راین" گفت, که افزون بر گروهی از گردشگران, برخی از بومیان آنجا هم بر روی دیوارهای ارگ ساسانی راین که بزرگ ترین سازه ی خشتی جهان پس از ارگ بم است, راه می رفتند و هنگامی که نگاهبانان میراث فرهنگی به آنان هشدار می داند, می گفتند:"ما توریست نیستیم!" انگار نه انگار که این بنای هزار و چند صد ساله بخش بزرگی از توش و درآمد شهر آنان را گرد می آورد. به او گفتم گمان می کنی چند درصد مردم ایران نقش گردشگری را بر روی اقتصاد کشور, شهر و خانواده شان می دانند؟سخن این هم میهن راینی نشان می دهد که بسیاری این را نمی دانند!

در سفری که به همراه خانواده به شمال کشور داشتم خود نیز صحنه های دردآوری دیدم. خودروی چند صد میلیونی که راننده اش کیسه ی زباله را به بیرون پرتاب می کرد و هیچ با خود نمی اندیشید که در این کوه و کمر چه کسی باید زباله ی خانواده ی میلیاردر او را بردارد؟! نمیدانم چه اندیشه ای در سر داشت; او می تواند آلوده کند و کس دیگری باید پاک کند؟! چرا هزاران چشمی که پس از او از آن راه گذر می کردند باید از زباله ی او آزرده شوند؟! چرا ثروت برخی بر فلک رفته و فرهنگشان بر خاک مانده است؟!

راننده ای که حودروی خود را در میان رود کم ژرفایی برده و می شست و هزاران آلودگی شیمیایی سمی و غیر سمی را به آب روان می سپرد و هیچ با خود نمی اندیشید که این آلودگی ها سر از کدام کشتزار در می آورد و یا به کام کدام جانور بی گناهی خواهد رفت که مانند او یکی از آفریده های خداست.

یا آن پدری که در کناره ی جنگل, بر روی ریشه ی درخت سبزی, آتش افروخته و شاخه های جاندار درخت دیگری را می شکست تا فرزند دلبندش بتواند آزادانه بازی کند, هیچ دردی از آسیبی که بر یک درخت سبز چند صد ساله می آورد نداشت؟! با خود نمی گفت بهره بردن از سرسبزی و زیبایی این درخت کهنسال حق دیگران نیز هست؟! از خود نمی پرسید اگر پدران او نیز این گونه با زیست بوم رفتار می کردند, برای او و فرزندش چه بر جا می ماند؟
از سفر که بازگشتم بر روی وبلاگ دکتر ناصر کرمی خواندم ایران به رتبه ی نخست فرسایش خاک دست یافته است! خبری که شاید دردناک ترین خبر سال گذشته بود. با خود اندیشیدم فردا که نفت مان به پایان رسید و دیگر طلای سیاه یا به گفته ی برخی; بلای سیاه در کار نبود تا بفروشیم و تکه نانی گرد بیاوریم, فردا که رتبه ی نخست فرسایش خاک, ما را نخستین کشور بیابانی جهان, چون موریتانی و مصر و سودان کرد و دیگر هیچ از منابع مان نماند تا بفروشیم و خودروهای چند صد میلیونی سوار شویم و زباله بپراکنیم و مغرور ثروتمان باشیم, فردا دیگر نه تخت جمشیدی خواهد ماند نه جنگل ابری, نه شمال خوش آب و هوایی, نه زاگرس پیری, نه البرز سپندی و نه ...

نه به خود می اندیشیم, نه به فرزندان خود و نه به سرزمین خود. چگونه خود را اشرف مخلوقات می دانیم. دریغ از نام انسان که بر خود گذاشته ایم. دریغ