«گز روغن» درختچه‌اي با ارزش توليد «طلاي چرب»

[HHD]

«طلاي چرب»! آيا شما تاکنون چنين اصطلاح يا نامي را شنيده ايد؟ جاي جاي ايران بزرگ رويشگاه گل ها، گياهان و گونه هاي باارزشي است که با داشتن اهميت و جايگاه خاص در کاربري هاي دارويي، صنعتي و غذايي، بسياري از آن ها براي عموم مردم ناشناخته است.

گز روغن «گاز رخ» نمونه اي از جمله گياهان منحصر به فرد اما فراموش شده در زيست بوم جنوب شرق ايران محسوب مي شود.

گز روغن (گاز رخ) با نام علمي Maringa Peregarina از خانواده Maringaceae گياهي درختچه اي و منحصر به فرد است که محدوده پراکنش يک ميليون هکتاري آن کوه هاي بشاگرد هرمزگان و شهرستان نيک‌شهر در سيستان و بلوچستان است. حداکثر تراکم طبيعي آن را در اين محدوده يک ميليون هکتاري ۱۱ اصله در هکتار ذکر کرده اند که موارد استفاده فراواني دارد از جمله: از روغن آن در صنعت ساعت سازي و تهيه مواد آرايشي معطر استفاده مي شود. همچنين روغن آن در درمان بيماري هاي جذام و روماتيسم موثراست. از صمغ آن در درمان اسهال و مخلوط با روغن کنجد براي کاهش درد گوش استفاده مي شود. پوست آن در درمان بيماري جرب و خارش هاي پوستي استفاده مي شود و جوشانده آن براي اسپاسم عضلاني مفيد است. گل آن در معالجه بيماري هاي عضلاني و تومور مفيد است و ضد نفخ و دافع انگل خوانده مي شود. کوبيده برگ آن به عنوان مدر در درمان سوزاک به کار مي رود. ريشه آن دافع کرم، خلط آور، تصفيه کننده خون، اشتهاآور و براي ناراحتي هاي قلبي مفيد است. ميوه آن( پس از بودادن) به صورت آجيل مصرف مي شود.

روغن صنعتي يا طلاي چرب

يکي از مهم ترين خواص درختچه «گز روغن» استحصال روغن از آن است. کارشناسان مي گويند: ۲۱ درصد از هر دانه اين درختچه راروغن تشکيل مي دهد و در صورت توسعه کشت و توليد انبوه مي توان نياز کشور به روغن هاي صنعتي را از محل اين درختچه ها تامين کرد.

يک کارشناس ارشد منابع طبيعي در اين باره مي گويد: روغني که امروزه ساعت سازان کشور با نام تجاري«نووستار» استفاده مي کنند از سوئيس وارد مي شود آن هم با قيمت حدود ۲ ميليون تومان براي هر ليتر و معلوم هم نيست که آيا اين روغن منشاء گياهي دارد يا خير!«دلخوش» مي افزايد: اين گونه گياهي علاوه بر اقتصادي بودن مي تواند ناجي طبيعت خشک استان سيستان و بلوچستان باشد و نياز است دستگاه هاي متولي با تکثير اين گونه گياهي و افزايش سطح زير کشت از يک سو و از سوي ديگر مسئولان صنعتي با احداث کارگاه ها و واحدهاي روغن کشي و استحصال روغن به عنوان مرکز آزمايشي در منطقه اقدام کنند تا سرمايه گذاران و بخش خصوصي براي حضور در اين زمينه ترغيب شوند.

رئيس شوراي دهستان هيچان از توابع شهرستان نيک شهر هم در اين باره مي گويد: اين گونه گياهي از قديم در بين مردم منطقه اهميت خاص و کاربرد درماني داشته است.«انور رئيسي» مي افزايد: از روغن اين گياه علاوه بر مصرف خوراکي براي درمان بيماري هايي از قبيل دردهاي روماتيسمي، جذام، زخم معده و حتي به عنوان پادزهر استفاده مي شده است وي مي افزايد: دانه هاي اين درخت که در يک نيام و مثل لوبياست روغن تلخي دارد و بر اثر جوشاندن تلخي آن از بين مي رود و روغن خوراکي به دست مي آيد که بسيار مرغوب و مورد توجه ساکنان بومي منطقه است.

«طلاي چرب»

استان سيستان و بلوچستان با سطحي حدود 18.7 ميليون هکتار پهناورترين استان کشور با تنوع ۱۳۰۰ گونه گياهي و 170 گونه دارويي و صنعتي 1.2 ميليون هکتار جنگل دارد.

اين استان به دليل شرايط اقليمي و موقعيت جغرافيايي خاص داراي گياهان و گونه هاي منحصر به فردي از جمله «گز روغن» مي باشد که در زمينه صنعتي مورد بي مهري قرار گرفته است.

«گز روغن» درختچه اي کاملاً اقتصادي است که در سيستان و بلوچستان و هرمزگان مي رويد و در مناطق کوهستاني و حتي صخره سنگي رشد مي کند و به آب کم نياز دارد و با توجه به ميانگين بارندگي سالانه حدود ۱۰۰ ميلي متر باران در سيستان وبلوچستان گونه مقاوم اين نوع آب و هوا مي باشد. روغن صنعتي با ارزشي از بذر اين درخت به دست مي آيد که حدود هزارو ۵۰۰ دلار براي هر ليتر ارزش گذاري مي شود. از هر کيلو بذر آن ۲۱۲ گرم روغن قابل استحصال مي باشد. وزن هر دانه حدود نيم گرم و هر درخت که حدود ۶ تا۷ متر رشد مي کند قادر به توليد ۶۰ گرم روغن است. اگر بتوانيم ۲۰۰ درختچه در هر هکتار کاشت کنيم مي توانيم حدود ۱۲ کيلوگرم روغن از محصول در هر هکتار استحصال کنيم.

رئيس اداره جنگل اداره کل منابع طبيعي استان سيستان و بلوچستان سطح زير کشت اين گونه ارزشمند را که گاهي تا حدود ۲۵ تا ۳۰ متر ريشه مي کند و در سال ۷۲ اين طرح توسط مرحوم دکتر «جوانشير» از دانشگاه تهران در منطقه نيک شهر شروع شد، حدود ۶۰۰ هکتار اعلام مي کند و مي افزايد: از سال ۸۹ در قالب طرح صيانت و به صورت برنامه ريزي شده نسبت به توسعه کشت گز روغن اقدام شده و هم اکنون ۲ هزارو ۱۰۰ هکتار سطح زير کشت اين درختچه است «ميرشکار» افزود: با توجه به رويشگاه گز روغن در اين استان، امکان توسعه کشت آن در سطح بيش از يک ميليون هکتار وجود دارد که نياز است دستگاه هاي متولي صنعت براي بهره برداري از اين گونه با ارزش اقدام کنند.

به گفته وي شهروندان و ساکنان روستاي منطقه هم بايد نسبت به افزايش سطح زير کشت آن اقدام کنند چرا که ضمن ايجاد اشتغال مي توان سطح درآمد عمومي را هم ارتقا داد.

درختچه گز روغن، علاوه بر ارزش هاي اقتصادي، گياهي و صنعتي از مزيت زيست محيطي نيز برخوردار است؛ به طوري که توسعه کشت آن، به حفظ منابع طبيعي کمک مي کند و مانع از تخريب بيش از اندازه عرصه هاي طبيعي توسط دام ها مي شود. اين گياه با ارزش امروزه در مناطقي از استان بلوچستان غربي، نيک شهر و بشاگرد در استان هرمزگان توليد مي شود.

رئيس اداره جنگل اداره کل منابع طبيعي سيستان و بلوچستان در اين زمينه مي گويد: از ۳ گونه اين گياه که در دنيا شناخته شده است، يک گونه آن در استان سيستان وبلوچستان شناسايي شده است. «ميرشکار» مي افزايد: اين درخت از نظر ويژگي هاي گياه شناسي و اکولوژيکي، درخت بي نظيري است و گاه در شرايط بسيار سختي رشد مي کند که مي توان آن را يک معجزه در عالم گياهي دانست.

وي خاطرنشان مي کند: گل هاي اين درختچه از نيمه دوم بهمن تا اواسط ارديبهشت ماه مي رويد و ميوه هاي آن به شکل لوبياست که اغلب ۸ تا ۱۵ دانه را در کنار هم در بر دارد. وي مي گويد: اين درختچه از ۲ جنبه حايز اهميت است: اول اين که چنين قابليتي دارد که در مناطق کوهستاني و حتي صخره سنگي رشد کند و دوم اين که روغن صنعتي با ارزش اقتصادي زياد از آن توليد مي شود که در صنعت هواپيماسازي و ساعت سازي کاربرد دارد.

امکان افزايش کشت در منطقه

يکي از کارشناسان منابع طبيعي استان مي گويد: تمام اطلاعات داده شده در مورد اين گونه گياهي در شرايط عادي و با آبياري ديم و باران است. «ميرشکار» مي افزايد: در صورت داشت خوب و آبياري و کاشت بر اساس اصول کشاورزي ميزان برداشت در ميزان و کيفيت تا حدود ۲ برابر قابل افزايش مي باشد. وي يادآور شد: افزايش سطح زير کشت اين گونه با توجه به رشد در حاشيه جنوبي کوه ها و بارش در اين مسيرها مي تواند از فرسايش خاک جلوگيري کند و باعث رشد ساير گونه ها دراين قسمت ها باشد.

قسمت هاي ديگر اين گياه از جمله پوست، برگ، گل، ريشه و بذر آن داراي کاربردهاي متعدد در حوزه صنعتي، درماني، خوراکي و بهداشتي است. بذر اين گياه پس از جمع آوري توسط افراد محلي پوست گيري مي شود و پس از جوشاندن و چند مرحله آب گيري مزه تلخ آن از بين مي رود و پس از «تفت» دادن به عنوان آجيل خشک قابل استفاده مي شود. از تفت دادن آن همراه گندم و مخلوط کردن با خرما محصول خوش خوراک و مقوي تهيه مي شود که مورد توجه عرب نشينان حاشيه خليج فارس است و در واقع مي توان آن را منبع درآمد ساکنان منطقه و اشتغال زايي براي آناني دانست که هميشه از نبود صنعت و اشتغال در منطقه در رنج و مشقت هستند.

حال با توجه به اهميت اين موضوع و وجود سطح زير کشت مناسب براي اين ماده ارزشمند که از آن به عنوان «طلاي چرب» ياد مي کنند نياز است دستگاه هاي مربوطه مثل جهاد کشاورزي و صنعت و معدن با احداث واحدهاي کوچک روغن کشي و استحصال در منطقه اقدام کنند تا زمينه حضور بخش خصوصي در اين منطقه براي اين گونه با ارزش فراهم شود و علاوه بر اشتغال زايي درآمد خوبي عايد کشور کند.

بلاتکليفي يک طرح

به دليل وجود قابليت هاي بسيار بالا در استان سيستان و بلوچستان و لزوم حفظ اين گونه گياهي با ارزش ۱۹ سال قبل طرحي در حوالي «نيک شهر» به اجرا درآمد ولي با درگذشت مجري اين طرح مرحوم دکتر جوانشير و نبود حمايت هاي لازم طرح توسعه درختچه هاي گز روغن بلاتکليف ماند و به فراموشي سپرده شد.

«ملازهي» از کارشناسان منابع طبيعي استان درباره اين طرح به ما مي گويد: در سال ۱۳۷۲ طرح مطالعاتي توسعه و توليد درختچه گز روغن توسط زنده ياد دکتر جوانشير در مناطق کوچينک و نسفوران شهرستان نيک شهر انجام شد و چگونگي تکثير و دامنه هاي رشد آن مورد مطالعه قرار گرفت. در اين زمينه ساختماني هم به عنوان مرکز تحقيقاتي و مطالعاتي در منطقه احداث شد ولي کار ناتمام رها شد و ساختمان هم بدون استفاده ماند.

به گفته وي نتيجه حاصل از اين طرح مطالعاتي تکثير به روش قلمه زدن و رشد در دامنه جنوبي کوه ها و صخره هاي اين منطقه بود که اين طرح امروزه تقريباً به حالت تعطيل درآمده است.

وي تهيه طرح ذخيره گاه گز روغن در منطقه فنوج به مساحت ۴۵۰ هکتار و احداث هلالي ها در محدوده طرح به مساحت ۵۰ هکتار را از اقدامات انجام شده در اين زمينه اعلام مي کند و مي افزايد: علاوه بر توليد سالانه يک هزارو ۵۰۰ اصله نهال و توزيع آن بين مردم منطقه اداره منابع طبيعي شهرستان نيک شهر در سال هاي گذشته احداث بند خشکه چين توام با بذرکاري با گز روغن را در محدوده طرح به مساحت ۴۰۰ هکتار اجرا کرده است.

کارشناسان باتوجه به کاربردهاي اقتصادي و دارويي اين درختچه بر تکثير و توسعه رويشگاه آن در نقاط مستعد استان هاي جنوبي و شرقي کشور تاکيد دارند. به گفته آنان روش تکثير اين گونه گياهي با بذر است و بذرهاي کشت شده به راحتي در خاک سبک سبز مي شود و ريشه غده اي با جذب رطوبت حيات آن را تضمين مي کند. در شرايط خشکسالي برگ ها به حداقل مي رسد يا از بين مي رود اما پس از بارندگي دوباره برگ داده و گياه حفظ مي شود. در سال هاي اخير با ابتکار منابع طبيعي حدود ۱۴۰ هکتار در شهرستان نيک شهر و ۲۰۰۰ هکتار در شهرستان سرباز با استفاده از پروژه هلالي هاي آبگير به زير کشت اين گونه رفته است. بذرهايي از اين گونه گياهي در استان فارس کشت شده که موفقيت خوبي داشته است. بنابراين به نظر مي رسد برنامه ريزي براي تکثير و ترويج اين گونه و پيش بيني صنايع جانبي براي فرآوري و بازاريابي مناسب بتواند نويدبخش تحول اقتصادي براي روستاييان باشد.

به هر حال تلاش هاي انجام شده براي توسعه و توليد اين درختچه با ارزش اندک بوده و نبايد از نظر دور بماند اما به اين اقدامات مختصر نبايد اکتفا کرد.

با توجه به آثار مفيد و موارد مصرف گوناگون اين گونه گياهي و اشتغال زايي فراوان آن بايد بابرنامه ريزي و راهبرد بهتري و بيش از گذشته به توسعه چنين گياه باارزشي در مناطق محروم جنوب و شرق کشور اقدام کرد.

[jahanagahi]

يکي از مهم ترين خواص درختچه «گز روغن» استحصال روغن از آن است. کارشناسان مي گويند: ۲۱ درصد از هر دانه اين درختچه راروغن تشکيل مي دهد و در صورت توسعه کشت و توليد انبوه مي توان نياز کشور به روغن هاي صنعتي را از محل اين درختچه ها تامين کرد.

يک کارشناس ارشد منابع طبيعي در اين باره مي گويد: روغني که امروزه ساعت سازان کشور با نام تجاري«نووستار» استفاده مي کنند از سوئيس وارد مي شود آن هم با قيمت حدود ۲ ميليون تومان براي هر ليتر و معلوم هم نيست که آيا اين روغن منشاء گياهي دارد يا خير!«دلخوش» مي افزايد: اين گونه گياهي علاوه بر اقتصادي بودن مي تواند ناجي طبيعت خشک استان سيستان و بلوچستان باشد و نياز است دستگاه هاي متولي با تکثير اين گونه گياهي و افزايش سطح زير کشت از يک سو و از سوي ديگر مسئولان صنعتي با احداث کارگاه ها و واحدهاي روغن کشي و استحصال روغن به عنوان مرکز آزمايشي در منطقه اقدام کنند تا سرمايه گذاران و بخش خصوصي براي حضور در اين زمينه ترغيب شوند.

[mamalirani]

سلام دوست عزیزلطف میکنید یه مقداردرمورد کاشت وداشت وبرداشت این درخت ومحصولش وایا درچه مناطقی می شود کشت شود فقط درجنوب ؟
یا جاهای دیگرکشورهم میشود؟
جنگلی مرطوب معتدل وسردسیر

ممنون میشم

[jahanagahi]

کارشناسان باتوجه به کاربردهاي اقتصادي و دارويي اين درختچه بر تکثير و توسعه رويشگاه آن در نقاط مستعد استان هاي جنوبي و شرقي کشور تاکيد دارند.

[ebrahim.ev]

خیلی متن الهام بخشی بود کاش عکس این درختچه رو هم میزاشتی

[jahanagahi]

(03-13-2013 11:04 AM)eev نوشته شده توسط:  خیلی متن الهام بخشی بود کاش عکس این درختچه رو هم میزاشتی

با تشکر از مطلب حمید عزیز :
[img][/img]

[ebrahim.ev]

با توجه به این که دوستانی در بلوچستان دارم پی گیر کار خواهم شد و نتایج را به دوستان اطلاع میدهم.

[mir abbas]

مطلب عالی و مفیدی بود خیلی متشکر از استاد قربانیان بخاطر تکمیل مطلب.
در خراسان جنوبی نیز این گیاه به وفور در داخل رودخانه ها و جاهایی که اب دائمی روان باشد یافت میشود.

[jahanagahi]

يکي از کارشناسان منابع طبيعي استان مي گويد: تمام اطلاعات داده شده در مورد اين گونه گياهي در شرايط عادي و با آبياري ديم و باران است. «ميرشکار» مي افزايد: در صورت داشت خوب و آبياري و کاشت بر اساس اصول کشاورزي ميزان برداشت در ميزان و کيفيت تا حدود ۲ برابر قابل افزايش مي باشد. وي يادآور شد: افزايش سطح زير کشت اين گونه با توجه به رشد در حاشيه جنوبي کوه ها و بارش در اين مسيرها مي تواند از فرسايش خاک جلوگيري کند و باعث رشد ساير گونه ها دراين قسمت ها باشد.

[jahanagahi]

با تشکر مجدد از حمید عزیز :

موارد استفاده فراواني دارد از جمله: از روغن آن در صنعت ساعت سازي و تهيه مواد آرايشي معطر استفاده مي شود. همچنين روغن آن در درمان بيماري هاي جذام و روماتيسم موثراست. از صمغ آن در درمان اسهال و مخلوط با روغن کنجد براي کاهش درد گوش استفاده مي شود. پوست آن در درمان بيماري جرب و خارش هاي پوستي استفاده مي شود و جوشانده آن براي اسپاسم عضلاني مفيد است. گل آن در معالجه بيماري هاي عضلاني و تومور مفيد است و ضد نفخ و دافع انگل خوانده مي شود. کوبيده برگ آن به عنوان مدر در درمان سوزاک به کار مي رود. ريشه آن دافع کرم، خلط آور، تصفيه کننده خون، اشتهاآور و براي ناراحتي هاي قلبي مفيد است. ميوه آن( پس از بودادن) به صورت آجيل مصرف مي شود.