چگونه ظرفیت های‌مان را بشناسیم و تقویت کنیم؟/ یادداشتی از دکتر احمد روستا

[samiar afshari]

ظرفیت در فرهنگ فارسی به معنای گنجایش، استعداد، قوه و قابلیت است. امروزه ظرفیت‌یابی، ظرفیت‌سازی و مدیریت ظرفیت‌ها یک ضرورت برای هرگونه پیشرفت، موفقیت فردی و سازمانی‌ست. طبق مطالعات و تحقیقات گوناگونی که به عمل آمده است بسیاری از انسان‌ها در طول حیات خود، درصد کمی از استعدادها و قابلیت‌های خود را کشف می‌کنند یا از آن‌ها برای دستیابی به اهداف‌شان در زندگی به درستی استفاده می‌کنند.
در دهه ۱۹۹۰ میلادی برای اولین بار شرکت مشاوره‌ای مکنزی «جنگ استعداد» را پدیده‌ای برای موفقیت در رقابت مطرح کرد. آن‌ها ادعا کردند که هر سازمانی که در جذب، توسعه و حفظ استعدادها موفق‌تر باشد، میزان سوددهی بیشتری خواهد داشت. از آن زمان حساسیت به ظرفیت، استعداد و قابلیت‌ها در سطوح فردی و سازمانی افزایش یافت و امروزه بسیاری از افراد و سازمان‌ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم در جست‌وجوی کشف و تقویت ظرفیت‌ها و استعدادها هستند. «ظرفیت‌یابی»، فرایند کشف و یافتن مجموعه‌ای از استعدادها، قابلیت‌ها و قوت‌ها در زندگی‌ست. «ظرفیت‌سازی»، چگونگی افزایش، تقویت و بهبود ظرفیت‌های موجود و استفاده از آن‌ها در امور گوناگون زندگی و کسب و کار است.

توصیه‌هایی جهت افزایش و تقویت ظرفیت‌های شخصی
۱- تمرکز روی قابلیت‌های مشخص
بعضی از نقاطی را که نیاز به تقویت و بهبود دارند، مشخص کنید و وقت کافی برای افزایش ظرفیت فعلی بگذارید. هراندازه موارد مشخص‌تر باشند، نتیجه‌گیری بهتر خواهد شد.

۲- برنامه مناسب
طرح یا برنامه‌ای برای دستیابی به اهداف مربوط به افزایش ظرفیت و بهبود قابلیت‌های‌تان تنظیم کنید تا مسیر پیشرفت خود را بشناسید. نیازی نیست که همه چیز را با هم و همزمان انجام دهید. گام‌ها و اقدامات لازم برای افزایش ظرفیت‌ها را مشخص کنید تا هرچیزی را به جا، به موقع و طبق برنامه و در راستای اهداف تعیین‌شده دنبال کنید.

۳- استفاده از کارشناسان حرفه‌ای
کارشناسان، مشاوران و افراد حرفه‌ای را به عنوان مربی تقویت ظرفیت و قابلیت‌های‌تان بیابید و از آن‌ها کمک بگیرید. گاهی یک توصیه و راهنمایی آنان می‌تواند سرعت ظرفیت‌سازی شما را بیشتر کند.

۴- تعیین ارزیاب و کنترل‌کننده
فردی را به عنوان کنترل‌کننده پیشرفت‌های‌تان تعیین کنید و از او بخواهید هرهفته بادقت و صحت پیشرفت شما را در ظرفیت‌سازی و تقویت قابلیت‌ها و مهارت‌هایتان ارزیابی کنید تا هرگونه اصلاحی که لازم است در سریع‌ترین زمان صورت گیرد.

۵- معاشرت با تاثیرگذاران مثبت
برای تقویت ظرفیت و قابلیت‌های‌تان، سعی کنید با کسانی معاشرت کنید که خواهان پبشرفت و موفقیت شما باشند و در شرایط دشوار و برخورد با موانع یا مشکلات راه‌گشا و تاثیرگذار باشند. نیروی مثبت و انرژی حاصل از اطرافیان مناسب، نقش مهمی در پیشرفت امور دارد.

۶- استفاده از افرادی قوی‌تر از خودتان
برای ظرفیت‌سازی، تقویت قابلیت‌ها، کشف و استفاده درست از استعدادهای‌تان از افرادی که ممکن است از شما هوشمندتر وآگاه‌تر باشند، استفاده کنید و هرگز از انتخاب این‌گونه افراد نگران نباشید و نترسید.آن ها راهنمایان مناسبی برای شما خواهند بود.

۷- تعریف اقدامات مکمل
برای تبدیل ظرفیت‌ها، استعدادها یا قابلیت‌ها به «صلاحیت و مزیت»، هر اقدامی که ضروری به نظر می‌رسد به عمل آورید؛ الگوبرداری، یادگیری، مشورت و تحقیق از جمله اموری هستند که می‌توانید برای افزایش قابلیت‌های‌تان از آن‌ها استفاده کنید.

آثار مدیریت ظرفیت و قابلیت‌ها
مدیریت ظرفیت‌ها، استعدادها و قابلیت‌های فردی آثار گوناگونی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
• یافتن راه‌ها و روش‌های بهتر برای دستیابی به اهداف زندگی و کسب و کار.
• یافتن مهارت‌های تازه در زندگی.
• شناسایی بسیاری از استعدادها، قابلیت‌های ناشناخته، کشف‌ناشده و تاثیرگذار شخصی.
• ارزش‌آفرینی و ارزش‌افزایی بیشتر.
• پاسخگویی بهتر به نیازهای خود و دیگران.
• افزایش نتایج با وقت و هزینه کمتر.
• حس تازگی و پویایی در زندگی.
• نقش‌آفرینی بیشتر در جامعه.
• جلوگیری از پیری، سیری، رخوت و سستی.
• آمادگی بیشتر برای تحول، رشد، توسعه و پیشرفت
الزامات و اقدامات مدیریت ظرفیت شخصی
برای ظرفیت‌یابی، ظرفیت‌سازی و مدیریت ظرفیت‌ها لازم است به نکات زیر توجه کنید:

 داشتن انگیزه قوی
عوامل انگیزشی و روحیه‌بخشی را که می‌توانند شما را درکشف، تقویت ظرفیت و قابلیت‌های‌تان یاری دهند، آن‌ها را بشناسید و از آن‌ها استفاده کنید. یک انگیزه قوی مانند قبولی درکنکور، آغاز یک پروژه جدید یا تغییر شرایط زندگی، باعث می‌شود تا قابلیت‌های خود را بیشتر و به‌روزتر کنید.

 مدیریت زمان
برای هرگام و اقدامی که لازم است انجام دهید تا ظرفیت و استعدادها را بیابید و پرورش دهید، زمان تعیین کنید و بر اساس اولویت‌بندی و رتبه‌بندی موارد، هرچیزی را بر اساس زمان تعیین شده، دنبال کنید. رعایت زمان در ظرفیت‌شناسی و ظرفیت‌سازی علاوه بر نظم دادن به فعالیت‌ها، نوعی هشدار برای پیگیری جهت نتیجه‌گیری به شمار می‌رود.

 مدیریت تنش‌ها
گاهی در شناسایی و شکوفایی استعدادها، فشارها، تنش‌ها، دلشوره‌ها و دلواپسی‌های زیادی وجود دارد. نگران این‌گونه عوامل نباشید. با نرمش، آرامش، تلقین و تمرین و حتی تغییر محیط و بعضی از جابه‌جایی‌ها، فشارها و تنش‌ها را کاهش دهید یا آن‌ها را اداره کنید تا به اهداف‌تان در مدیریت ظرفیت یعنی ظرفیت‌یابی و ظرفیت‌افزایی موفق شوید.

 مقاومت‌شکنی
کشف، یافتن، تقویت و بهبود قابلیت‌ها و ظرفیت‌ها گاهی همراه با مقاومت و مخالفت‌هاست. آن‌ها را طبیعی و عادی بدانید و بکوشید تا هرگونه مقاومت در برابر تغییر را به ملایمت تبدیل کنید و بازدارنده‌ها را از سر راه بردارید.

 هوش عاطفی
سعی کنید با اداره‌کردن عواطف خود، دیگران، همدلی و مهارت‌های اجتماعی ارتباط و پیوندهای مناسبی با دیگران به وجود آورید و شرایط مطلوبی جهت همیاری و همراهی آن‌ها فراهم کنید. نقش دیگران در ظرفیت‌یابی و ظرفیت‌افزایی را نادیده نگیرید.

 مهارت‌های حل مساله
اگر می‌خواهید قابلیت‌ها و ظرفیت‌های خود را برای مشکل‌شناسی، مشکل‌گشایی و راه‌گشایی بشناسید و تقویت کنید، بکوشید تا با مهارت‌های حل مساله آشنا شوید و آن‌ها را بهبود بخشید. خلاقیت، نوآوری و ابتکار نقش ارزنده‌ای درموفقیت شما خواهند داشت.

 تمرکز بر قوت‌های فعلی
قابلیت‌ها و قوت‌های فعلی خود را بازنگری کنید و بشناسید تا علاوه بر حفظ و تقویت آن‌ها به قوت‌ها و قابلیت‌های بیشتر و بهتری دست پیدا کنید. خودممیزی را پیش‌شرط خودسازی و ظرفیت‌سازی جدید بدانید.

 بی‌توجهی به منفی‌ها
اگر می‌خواهید درکشف، تقویت و بهره‌برداری از ظرفیت، قابلیت و استعدادهای خود موفق شوید به بعضی از واژه‌ها، عبارات و گفته‌های منفی، مخرب، نادرست و نومیدکننده بی‌اعتنا شوید.
« بی‌استعداد، بی‌عُرضه، بی‌ظرفیت» بی‌معناترین واژه‌ها برای کسانی‌ست که خودکاوی، خودیابی، خودشناسی، خودسازی وخودپروری را باور دارند و همواره جستارگر کشف و افزایش ظرفیت‌ها و قابلیت‌های‌شان هستند.

 نتیجه‌گرا باشید
ظرفیت، استعداد و قابلیت‌ها هم ذاتی هستند و هم اکتسابی. کسانی که به مدیریت عمر خود حساس هستند می‌کوشند تا علاوه بر استعداد و قابلیت‌های ذاتی از ظرفیت‌های جدید، تقویت‌شده و اکتسابی خود نیز استفاده کنند تا مسیر زندگی را امیدوارانه‌تر و موفق‌تر طی کنند. گاهی کسانی که ظرفیت‌های اکتسابی خود را بهبود می‌بخشند و از آن‌ها به درستی استفاده می‌کنند از آن‌هایی که به استعدادهای ذاتی خود اتکا می‌کند و نسبت به ظرفیت‌سازی و افزایش قابلیت‌های خود بی‌تفاوت می‌شوند، موفق‌تر هستند. به جای بحث و گفتگو و اتلاف وقت و انرژی در مورد ذاتی یا اکتسابی بودن استعدادها، قابلیت‌ها و ظرفیت‌ها، سعی کنید نتیجه‌گرا و ارزش‌آفرین باشید و آثار حاصل از استعداد و قابلیت‌های‌تان را بیشتر کنید.

از کجا آغاز کنیم
همیشه برای انجام یک اقدام تازه و حرکتی نو و سازنده، به جای بزرگ‌نمایی و دشوارسازی امور، ترسیدن و ترساندن، سعی کنید با ساده‌سازی و آماده کردن شرایط، گام اول را برای موردی مشخص، کوچک و شدنی بردارید تا آمادگی بیشتر و بهتر برای سایر امور را فراهم کنید.
اگر تصمیم دارید تا فعالیت‌های جدیدی انجام دهید و مسیر تازه‌ای را در زندگی آغاز کنید پیش از هر چیز از خودتان بپرسید چه قابلیت‌ها و ظرفیت‌هایی برای دستیابی به اهداف‌تان مهم هستند؟ آیا استعداد و قابلیت لازم برای انجام آن‌ها را دارید؟ آیا به ظرفیت و قابلیت‌های تازه‌ای نیاز دارید؟ با همین دو پرسش ساده سعی کنید ضمن خودممیزی از نظرات افراد صاحب نظر نیز استفاده کنید تا بتوانید با شناخت و استفاده از ظرفیت و قابلیت‌های موجود و جدید، هرگام جدی را قوی‌تر، مطمئن‌تر و ورزیده‌تر بردارید. اگرگنجایش و ظرفیت خود را در هر زمینه از جمله یادگیری، پیشرفت، محبت، ثروت، قدرت، عواطف و احساسات، گرفتاری‌ها، مشکلات، محبوبیت و موفقیت بشناسید وآن‌ها را بهبود بخشید، هیچ‌گاه نومید و ناتوان نخواهید شد. ظرفیت‌یابی و ظرفیت‌سازی در زندگی را با پرسش‌های زیر آغاز کنید:

پرسش‌هایی ساده برای ظرفیت‌یابی و ظرفیت‌سازی

۱- آیا تا به حال کوشیده‌اید تا استعدادها و قابلیت‌های خود را بشناسید؟
۲- به نظر خودتان مهم‌ترین استعدادها و قابلیت‌های شما در چه زمینه‌ها و حوزه‌هایی هستند؟
۳- آیا از قابلیت‌ها و استعدادهای شناسایی‌شده خود به خوبی، به جا و به موقع استفاده می‌کنید؟
۴- آیا از افراد خانواده، دوستان، همکاران و نزدیکان خود می‌خواهید تا شما را در ظرفیت‌یابی و ظرفیت‌سازی کمک کنند؟
۵- آیا هرچند مدت یک‌بار، استعدادها و قابلیت‌های خود را ارزیابی می‌کنید؟
۶- آیا سعی کرده‌اید تا قابلیت‌های بالقوه خود را به صلاحیت (کاربری کردن قابلیت) تبدیل کنید؟
۷- آیا با راهکارها و روش‌های تبدیل قابلیت به صلاحیت و صلاحیت به مزیت آشنا هستید؟
۸- آیا استعدادها و ظرفیت‌های فعلی خود را تقویت می‌کنید؟
۹- آیا در زمینه مدیریت استعدادها و ظرفیت‌های شخصی مطالعه کرده‌اید؟
۱۰- آیا از ظرفیت، استعداد و قابلیت‌های فعلی خود راضی هستید؟
اگر هفت پاسخ «آری» به پرسش‌های فوق داده‌اید، فردی علاقمند به ظرفیت‌یابی و ظرفیت‌سازی هستید و در آینده موفق‌تر از گذشته خواهید بود.
اگر بین ۴ تا ۶ پاسخ شما به پرسش‌های فوق «آری» بوده است، علاقه‌مندی شما به ظرفیت‌شناسی و ظرفیت‌سازی در حد متوسط است و توصیه می‌شود به استعدادها و قابلیت‌های بیشتر و تازه‌تر توجه کنید.
اگر بین ۱ تا ۳ پاسخ شما به پرسش‌های فوق «آری» بوده‌اند، چندان توجه و حساسیتی به استعدادها و قابلیت‌های‌تان ندارید و لازم است هرچه زودتر این بی‌تفاوتی و سهل‌انگاری را کنار بگذارید زیرا گرفتار یکنواختی، دلزدگی و افسردگی خواهید شد.

سرانجام این‌که:
 هیچ‌کس کامل نیست. سعی کنید هر روز برظرفیت‌ها و قابلیت‌های‌تان بیفزایید.
 هر اندازه بر ظرفیت‌های خود بیفزایید، فرصت‌های بیشتری برای رشد وتوسعه خواهید داشت.
 نوروز، روز تولد و روزهای ویژه زندگی را فرصت‌هایی مناسب برای بازنگری ظرفیت‌ها، تقویت و افزایش آن‌ها بدانید وآن‌ها را به سادگی از دست ندهید.
 ظرفیت‌های‌تان را با توجه به شرایط خود و محیط و چرخه عمرتان بهبود بخشید.
 هیچ‌گاه به آن‌چه دارید اکتفا نکنید و آرزومند و نیازمند ظرفیت‌ها و قابلیت‌هایی باشید که بتوانند صلاحیت و مزیت‌های جدیدی برای‌تان به ارمغان آورند.
 « ظرفیت بیشتر برای موفقیت بیشتر» را شعار جدید زندگی و کسب و کارتان بدانید و به آن‌ها بپردازید.
 ظرفیت‌های نوین را کلید موفقیت‌های جدید خود بدانید. آن‌ها را کشف کنید تا به ارزش‌های بیشتری دست یابید.
 نوروز و سال نو را بهترین فرصت برای فرصت‌یابی، ظرفیت‌شناسی و ظرفیت‌سازی بیشتر بدانید. این فرصت ارزنده را ازدست ندهید.