"محمود خیامی " بنیانگذار ایران خودرو (ایران ناسیونال)

[marchmaria]

كارخانه ايران ناسيونال روز 12 مهرماه 1341 با سرمایه‌ای در حدود 10 میلیون تومان و با هدف مونتاژ و تولید انواع خودرو در خيابان اکباتان تهران متولد شد و از 28 اسفندماه 1342 با تولید اتوبوس شروع به كار كرد. موسسان اوليه اين كارخانه آقايان حاج علي اکبر خيامي ، احمد خيامي، محمود خيامي و خانم ها مرضيه خيامي و زهرا سيدي رشتي بودند درسال 1345 قراردادی بین شركت ایران خودرو و تالبوت در مورد مونتاژ و ساخت خودروی پیكان كه نام انگلیسی آن هیلمن بود منعقد شد و به طور رسمی با وارد شدن قطعات از تالبوت انگلستان كه در آن روزگار زیرمجموعه شركت كرایسلر آمریكا بود تولید پیكان در اردیبهشت سال 1346 با ظرفیت 60 هزار دستگاه و با حضور مقامات كشورى آغاز شد، این تیراژ به تدریج به 120 هزار دستگاه رسید.

در پائيز سال ۱۳۴۶ حسين دانشور از مقامات دربار، از خبرنگاران دعوت كرد تا در مجموعه ايران ناسيونال در جاده كرج به تماشاى اولين اتومبيل ساخت ايران بروند.او در حالي كه خودرو پيكان را به همه نشان مى داد اعلام كرد كه به زودى كارگران اين كارخانه بهترين اتومبيل ها را سوار خواهند شد. در سال 1353 خط تولید وانت شكل گرفت، در 27 مهرماه 1353 نیز كارخانه ریخته‌گری و موتورسازی دایر شد تا نسبت به ساخت شش قسمت از موتور پیكان 1600 اقدام كند. شاید دانستن این مطلب جالب است كه تولید پیكان پس از یك دهه تولید در انگلستان، در ایران شروع شد. محبوب‌ترین مكان‌هایی كه بعد از ایران این خودرو در آن تولید یا فروخته شده است را می‌توان انگلستان و استرالیا دانست.

مدل‌های اولیه پیكان در انگلستان دارای حجم موتور 1725 سی‌سی بود، در سال‌های بعد یعنی سال 1969 مدل دولوكس پیكان كه در ایران نیز بسیار مشهور است ساخته شد. بهترین مدل پیكان كه در ایران معروف به پیكان اونجر است نیز در سال 1975 ساخته شد؛ تالبوت در آن زمان موتور پرتحرك فورد را بر روی پیكان گذاشته بود. پیكان تا قبل از انقلاب در بیش از شش مدل تولید شد كه پیكان استیشن، دولوكس، كار، جوانان برخی از مدل‌های قبل از انقلاب پیكان است.

در روزهاى آغازين كارخانه ايران ناسيونال، با توليد روزانه ۱۰ دستگاه اتومبيل سوارى و ۷ دستگاه اتوبوس و كاميون كار خود را شروع كرد. شايد هيچ كس تصور نمى كرد كه اين كارخانه در برابر توليد فراوان رقباى خارجى دوام آورد و در حالى كه توليد سالا نه خودروسازان اروپايى و آمريكايى به چند ميليون مى رسد، اين محصول نوپا كه از محصولا ت يك شركت ورشكسته در انگلستان است بتواند در ميان ايرانيان جا باز كند و روزهاى شكوفايى را آغاز كند، اما اينگونه شد. پيكان خيلى زودتر از آنچه تصور مى شد، به ميان مردم آمد و شد خودرو محبوب آنها. مردم ايران سوار پيكان شدند و تاريخ اين خودرو آغاز شد. درست ۷ سال بعد اين كارخانه در گزارشى با اعلام سرمايه خود شگفتى همگان را برانگيخت. در سال ۱۳۵۳ كارخانه طى گزارشى از وضع كار و سرمايه اعلام كرد كه سرمايه اش به ۵۷۹ ميليون و ۱۲۵ هزار دلا ر رسيده. شايد اين اندازه توجه مردم به اين خودرو اعجاب انگيز باشد، اما گويا ماجرا همان بود كه احمد خيامى بعد از سفر پر ماجرايش به كشورهاى غربى گفت و اينک با گذشت بيش از 35 سال از زمان تأسيس آن شرکت ايران خودرو بزرگترين شرکت خودرو سازي کشور مي باشد که به طور متوسط 65 تا 70 درصد توليد خودرو داخل کشور را به طور دائم به خود اختصاص داده است . شرکت ايران خودرو با توليد 111111 دستگاه خودرو سواري و وانت در سال 1376 رکورد توليد سي ساله ي خود را شکست و علاوه بر آن موفق شد به ميزان قابل توجهي کميت و کيفيت محصولات خود را افزايش دهد.



برنامه بعدي احمد و محمود خيامي تاسيس كارخانه اي در خراسان يا زنجان بود. انتخاب خراسان به سبب علاقه اين دو برادر به زادگاهشان بود، اما زنجان را به اين علت انتخاب كردند كه اولاَ در مسير جاده ترانزيتي بود و مي توانست قطعات اتومبيل را بسته بندي شده به آن جا بياورند و مونتاژ كنند. از آن گذشته احمد خيامي با ذوافقاري ها و خانواده افشار دوستي داشت و در مورد واگذاري زمين و عرضه نيروي انساني وعده هايي به خيامي داده يودند اما فقط همين نبود. برادران خيامي در كنار مونتاژ اتومبيل سواري، اتوبوس، ميني بوس و آمبولانس يكي پس از ديگري موسسات بهداشتي و فرهنگي تازه افتتاح مي كردند. براي آنكه به فعاليت هاي اين دو برادر پي ببريم نام بعضي از كارخانه ها و موسساتشان را در اينجا مي آوريم :

1- كارخانه لاسيك سازي بريجستون ايران

2- شركت پيستون سازي ايران

3- كارخانه پولي رنگ ( توليد كننده رنگ اتومبيل )

4- كارخانجات رضا در مشهد براي توليد سپر و رينگ اتومبيل { قطعات اتومبيل حال حاضر }

5- كارخانه جوش اكسيژن در مشهد با سهم 25 درصدي ايران ناسيونال

6- كارخانه ايدم در تبريز براي توليد موتور

7- كارخانه فنرسازي در جاده كرج

8- كارخانه توليد شن ريخته گري

9- كارخانه توليد موتور اتومبيل براي توليد قسمت هايي از سيلندر و رينگ و پيستون اتومبيل

10- هنرستان مدرسه صنعتي ايران ناسيونال براي تربيت تكنسين در جاده قديم كرج

11- هنرستان بزرگ صنعتي مشهد

12- بيمارستان بزرگ در مشهد كه نيمه كاره ماند.

13-مركز مبارزه با سرطان در خيابان كوهسنگي مشهد

14- احداث 12 باب واحد آموزشی در 12 شهر از استانهای خراسان توسط محمود خيامي

15-احداث 8 باب واحد آموزشی در شهر مشهد به نام امام هشتم توسط محمود خيامي

16- شروع احداث 110 واحد آموزشی روستایی به نام محموديه در خراسان



در اواخر سال 1351 ، زماني كه همه جا صبحت از موفقيت هاي برادران خيامي بود يك خبر باعث حيرت محافل اقتصادي شد. خبر اين بود : " برادران خيامي بعد از سالها همكاري، از هم جدا شدند" . اما آنچه اين خبر را عيجيب تر مي كرد آن بود كه كارخانجات اتومبيل سازي پيكان، اتوبوس سازي، مرسدس بنز به احمد برادر بزرگتر كه موسس اين تشكيلات عظيم بود نرسيد بلكه سهم محمود برادر كوچكتر شد. احمد خيامي نيز با پولي كه از ايران ناسيونال برايش مانده بود، ابتدا تعداد زيادي از سهام بيمه آسيا را خريد و سپس يك كارخانه مبل سازي به نام مبليران تاسيس كرد. او بعد از آن فروشگاههاي زنجيره اي به نام هاي فردوسي، كوروش( قدس كنوني) و فروشگاههاي در تهران و مشهد تاسيس كرد. محمود خيامي هم كه حالا صاحب اختيار مطلق ايران ناسيونال شده بود توانست كار را توسعه دهد. اولين بيلان رسمي كه بعد از جدايي دو برادر در بهار 1354 منتشر شد حاكي از موفقيت هاي كم نظير ايران ناسيونال بود و نشان مي داد كه به صورت بزرگترين كارخانه صنعتي كشور در آمده است. به موجب آمارها، فروش توليدات ايران ناسيونال در سال 1353 به 9/1 ميليارد تومان رسيد و دارايي اش متجاوز از يك ميليارد تومان بود. اين دارايي براي كارخانه اي كه 7 سال قبل با سرمايه اي بين 10 تا 40 ميليون تومان آن هم به صورت زمين و ماشين آلات تاسيس شده بود يك معجزه به حساب مي آمد. فقط مالياتي كه كارخانه به دولت پرداخته بود، 9/25 ميليون تومان بود. فعاليت محمود خيامي به اين حد محدود نمي شود. او مبلغ هنگفتي براي ساختن اتومبيل برقي سرمايه گذاري كرده بود و مشغول مذاكره با كارخانه مرسدس بنز آلمان براي مونتاژ مرسدس بنز 170 هم بود. علاوه بر اين ها تلاش مي كرد براي صادرات پيكان و اتوبوس مرسدس بنز بازارهايي در اروپاي شرقي و كشورهاي همسايه پيدا كند. صادرات اين اتومبيل ها و اتوبوس ها با وجود آن همه سر وصداها مقرون به صرفه نبود ، چون قطعات آنها را با ارز معتبر وارد مي كردند و بعد از مونتاژ در داخل كشور در مقابل ارز نامعتبر شوروي و اروپاي شرقي يا معامله پاياپاي با كالاهاي نامرغوب كشورهاي سوسياليستي صادر مي كردند. به همين سبب بعد از مدتي به عنوان آن كه كارخانه جوابگوي تقاضاهاي داخلي نيست جلو صادرات اتومبيل و اتوبوس گرفته شد اما فعاليت ايران ناسيونال در زمينه هاي ديگري ادامه يافت.


احمد و محمود خيامي هر دو پركار و سختكوش بودند. در نظر احمد بين كارفرما و كارگران تفاوتي وجود نداشت. محمود هم بدون ترديد يكي از پركارترين افراد در تشكيلات ايران ناسيونال بود. او اغلب روزها قبل از كاركنان و كارگران مي آمد و بيش تر روزها بعد از كارگران و كارمندان مي رفت. هر دو برادر به شدت مذهبي بودند با اين تفاوت كه احمد اهل تساهل و تسامح بود، اما محمود همه اصول و فروع دين را به جا مي آورد. احمد در ساختن مساجد كمك مي كرد، محمود در شمال خانه اش، زميني را به ساختن حسينيه اختصاص داده بود كه در تمام روزهاي مذهبي و اغلب جمعه ها مراسمي در آنجا برپا مي شد كه اهل محل و بعضي از رجال شركت مي كردند. احمد و محمود خيامي هر دو اهل عرفان و درويش مسلك بودند و با وجود داشتن آن همه ثروت و شهرت متواضع و خاكي بودند. هر دو در كارهاي خير پيشقدم بودند. محمود هنوز براي ساختن مدرسه از انگلستان به مشهد پول مي فرستد. در آغاز ارتباط احمد با مقامات دولتي سبب مي شد كه مشكلات كارخانه زودتر حل شود. در آن ايام محمود بيشتر به كارهاي داخلي مي پرداخت اما از سال 1352 كه صاحب اختيار كارخانه شد نوبت ايجاد رابطه به او رسيد. چيزي كه باعث تعجب مي باشد، اين است كه هر دو برادر اهل مطالعه و شيفته ادبيات بودند. دكتر ايراني در سفري كه به انگلستان سفر كرد يك دوره شش جلدي تاريخ ادبيات اثر دكتر ذبيح ا... صفا براي محمود خيامي سوغات مي برد. محمود با ديدن كتاب مي گويد " من آن را خوانده ام . درباره بعضي از مطالب آن نظرياتي دارم كه مايلم روشن شود." همچنين محمود خيامي نامه اي به دكتر محمدعلي اسلامي ندوشن مي نويسد و آمادگي خويش را براي كمك به بنياد تحقيق و توسعه فردوسي و شاهنامه اعلام مي كند.


محمود خيامي از بازيكنان قديمي تيم شاهين بود. علاقه محمود به فوتبال آن قدر بود كه همه مسابقات فوتبال كشور و مسابقات مهم تيم هاي خارجي را پيگيري مي كرد. كارخانه اتومبيل سازي روتس (سازنده اتومبيل پيكان) كه از اين علاقه آگاه بود هر وقت مسابقه مهمي بين تيم هاي معروف برگزار مي شد براي او بليت هواپيما، بليت جايگاه مخصوص مسابقه و رزواسيون هتل مي فرستاد و محمود خيامي يكي و دو روز به سفر مي رفت و مسابقات را از نزديك تماشا مي كرد. عده اي از دوستان و همكاران محمود خيامي كه عشق و علاقه او را به فوتبال ديدند او را تشويق كردند كه ايران ناسيونال هم يك تيم فوتبال تاسيس كند. فريدون معاونيان، مهندس معمار صاحب نام كه از آغاز با خيامي ها همكاري داشت و قسمت اعظم كارخانه هاي ايران ناسيونال و كارخانه هاي جنبي را در تهران، مشهد و اصفهان ساخته در اين باره مي گويد" ما به محمود خيامي گفتيم بيشتر باشگاههاي فوتبال معروف اروپا متعلق به كارخانه هاي اتومبيل سازي هستند. مانند: يونتوس، فيات ، روتس ، فولكس واگن و.... محمود كه به فوتبال علاقه زيادي داشت پيشنهاد را پذيرفت و ايران ناسيونال باشگاه اقبال را كه به وسيله صنعتكاران و تاجيك قهرمانان سابق تاسيس شده بود، خريداري كرد و به توسعه آن پرداخت و به اين ترتيب تيم پيكان به وجود آمد"اما موفيقت پيكان كه حتي زماني قهرمان كشور شده بود وقتي به اوج رسيد كه ستارهاي تيم شاهين بعد از انحلال آن تيم صاحب نام به پيكان پيوستند.



احمد خيامي بعد از انقلاب به تورنتو مي رود. او سپس براي معالجه سرطان خود عازم لوس آنجلس مي شود. او قصد داشت كارخانه اي در مشهد تاسيس كند. در اين زمان با وجود رسيدن به هفتاد سالگي و ضعف جسمي ناشي از بيماري با شور و نشاط جواني كار مي كرد. احمد خيامي در اين زمان در يك آپارتمان كوچك دو اتاقه در لس آنجلس زندگي مي كرد كه با خانه سي و هفت هزار متري و درياچه و جزيره اش در تهران قابل مقايسه نبود. يكي از دوستانش كه چند روز قبل از مرگش با او ديدار كرده بود درباره اين ديدار مي گفت: " شنيده بودم ريه اش كار نمي كند، كبدش كار نمي كند، دچار سيروزي كبدي شده و ريه هايش حالت اسفنجي پيدا كرده . ظاهرش هم با آن صورت تكيده ، چشم هاي گود افتاده و جسم ضعيف از پيشرفت بيماري خبر مي دهد. اما بر خلاف جسم ضعيف روحيه اش قوي بود. در اين حال او شروع به يادآوري خاطرات گذشته كرد، ايامي كه روزها به ماشين شويي مي پرداخت و شبها بزرگترين آروزيش آن بود كه به سينما برود اما چون پول خريدن بليت را نداشت هر بار به نوعي خودش را به سالن سينما مي رساند. گاهي پنهاني از در خروجي به داخل سالن مي رفت و گاهي هم بليت مي خريد . يك بار كه موفق نشده بليت بخرد به بليت فروش مي گويد كه مادرش سخت بيمار است و به او گفته اند دكترش به اين سينما آمده اگر او را بر بالين مادر نبرد ممكن است مادرش بميرد. بليت فروش دلش به رحم آمده و او به اين بهانه به سالن مي رود و فيلم را تا آخر تماشا مي كند. " احمد چند روز بعد شب مي خوابد و ديگر بلند نمي شود. مراسم خاكسپاري احمد خيامي در مموريال پارك ، گورستان ايست وود لس آنجلس در حضور چند تن از دوستان و خويشاوندانش برگزار شد. خبر درگذشت او خيلي زود به ايران مي رسد، كارگران كارخانه ايران خودرو و كارخانه هاي ديگر و فروشگاه هاي قدس مراسم متعددي به تلافي مراسم ساده امريكا به ياد او برپا مي كنند. عده اي از كارگران تازه اين موسسات كه اين همه تجليل را نمي پسنديدند به عنوان آنكه او يك سرمايه دار طاغوتي بود تصميم گرفتند مراسم را به هم بزنند. يكي از كاركنان قديمي ايران ناسيونال با بيان جمله اي از يك نويسنده آنها را آرام كرد. او گفت " هيچ كس به مرده حسادت نمي كند به خصوص اگر مانند ما كارش را با كارگري شروع كرده و مانند هر كارگري ساده وغريبانه به خاك سپرده شده باشد . " محمود نيز اكنون در انگليس زندگي مي كند. وي در تيرماه 1382 در همايش بزرگ صنعت ومعدن خراسان به عنوان پيشكسوت نمونه صنعت معرفي شد. ايشان در حال حاضر سرپرست هيات امناي دانش نامه ايرانيكا در شهر نيويورك بر عهده دارد و در نيوجرسي نمايندگي فروش بنز را دارد.