12-20-2011, 12:02 PM
بطور کلی در حال حاضر تالارهای بورس به سه دسته تقسیم می شوند:
۱)بورس کالا:
بازار منظمی است که در آن کالاهای معینی مورد معامله قرار می گیرد.مانندبورس طلای نیویورک یا بورس پشم استرالیا.
۲)بورس اسعار:
در این بازار پول کشورهای مختلف (ارز)مورد معامله قرار می گیرد. معاملات ارزی بر اساس نوسانات بهای پولهای مختلف در مقابل یکدیگر صورت می گیرد.
۳)بورس اوراق بهادار:
در این بازار اورق بهادار مورد معامله واقع می شود.
● روش برگزاری و تشکیل بورس اوراق بهادار
به سه طریق بورس های بهادارممکن است تشکیل شوند:
۱)روش آزاد
از ویژگیهای این روش این است که افراد درتشکیل بورس آزادندخودشان مقررات مربوط به خرید وفروش را تنظیم نمایندودولت نیزدرکارآنان مداخله نمی کند.این روش درصورتی که تشکیل دهندگان بورس از اخلاق قوی برخوردارنباشند ممکن است تقلب و خدعه و نیرنگ را در معاملات بورس رواج دهد. نظر باینکه این روش در انگلستان پیاده شده است،آنرا طریقه انگلیسی تشکیل تالارهای بورس نیز می نامند. در بورس انگلستان که پایگاه آن در لندن می باشد، افرادی که قصد عضویت دارند براحتی نمی توانند وارد تشکیلات بورس لندن شوندمگر اینکه مورد بررسی و تحقیق دقیق قرار گیرند. به همین دلیل بورس لندن در رعایت امانت درمعاملات و پایداری در اصول خود مشهور است.
۲) روش دولتی
از ویژگیهای این بورس این است که تحت اشراف دولت بواسطه نمایندگانی که به منظور نظارت تعیین می کند قرار می گیرد (مانند بورس آلمان ).نمایندگان دولتی مراقب عملیات بورس بوده و در تعیین قیمت مداخله می کنند.کما اینکه شروطی را برای انجام معاملات بورس تعیین می کنند که متعاملین موظف به رعایت آنها می باشند.
با توجه به اینکه این طریقه در قاره اروپا معمول است،به روش قاره ای معروف است.ایراد این روش این است که بدلیل مداخله دولت در وضع برخی قیود و شروط گاهی موجب اشکالاتی درامرمعاملات بورس می گردد.
۳)روش مختلط
از خصوصیات این طریقه این است که کارگزاران بورس را دولت همانگونه که در بورس اوراق بهاداردرفرانسه معمول است تعیین می نماید،لکن افراد در مبادرت به عملیات خرید وفروش مانند بورس انگلستان آزادند.در واقع دخالت دولت صرفا به منظور جلوگیری از تبانی و تقلب و خدعه در امر بورس می باشدو بگونه ای است که در حرکت معاملات بورس وقفه یا مانعی ایجاد نمی کند. بنظر می رسد این روش برتر ازدوروش دیگر است.
● بورس اوراق بهادار تهران
بر طبق ماده ۲قانون تاسیس بورس اوراق بهادار مصوب اردیبهشت ماه۱۳۴۵تشکیلات و ارگان بورس عبارتند از:
▪شورای بورس،هیات پذیرش اوراق بهادار،سازمان کارگزان بورس و هیات داوری بورس.لکن با توجه به ماده ۸قانون مذکور بورس بوسیله سازمان کارگزاران اداره می شود.سازمان کارگزاران بورسی به وسیله هیات مدیره بورس اداره می شود که مرکب است از هفت نفر عضو که برای مدت سه سال انتخاب می شوند. براساس ماده ۲اساسنامه سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران موسسه ای است غیر تجاری وغیرانتفاعی که دارای شخصیت حقوقی بوده و برای مدت نامحدودی تاسیس می گردد.
مرکز این سازمان نیز در تهران است. اهم وظایف سازمان کارگزاران بورس با توجه به ماده ۱۰ قانون تاسیس بورس اوراق بهادار و ماده ۴ اساسنامه سازمان مذکورعبارتند از:
-اداره امور بورس
- ایجاد تسهیلات جهت خرید و فروش انواع سهام،اوراق قرضه و سایر اوراق بهادار
- اعلام نرخهای اوراق بهاداردر بورس تهران
- مراقبت در حسن جریان امور و روابط بین کارگزاران و مشتریان
- تنظیم روابط کارگزاران با یکدیگر و تسهیل مبادله اطلاعات بین آنان با توجه به لزوم حفظ اسرار مشتریان
- نظارت برمیزان حق العمل دریافتی کارگزاران از مشتریان در ازای خدماتی که برای آنان انجام می دهند و توصیه های لازم نسبت به روش های ارزیابی و محاسبه حق العمل مزبور و تجدید نظر در میزان آن
- همانگونه که ملاحظه می شود در کشور ایران روش دولتی بورس مورد پذیرش قرار گرفته است.
● انواع اوراق بهادار:
الف)سهام شرکتهای سهامی ، اوراق قابل معامله ای هستند که هر یک از آنها نماینده تعدادی سهام است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد(ماده ۲۴لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب۲۴/۱۲/۲۴۷).اوراق سهام باید متحدالشکل و چاپی و دارای شماره ترتیب بوده و حاوی نکات ذیل باشد.
۱) نام شرکت و شماره ثبت آن در دفتر ثبت شرکت ها
۲) مبلغ سرمایه ثبت شده و مقدار پرداخت شده آن
۳) تعیین نوع سهام
۴) مبلغ اسمی مهم و مقدار پرداخت شده آن به حروف و به اعداد
۵) تعداد سهامی که هر ورقه نماینده آن است
ب)اوراق قرضه ، نیز اوراق قابل معامله ای هستند که هر ورقه معرف مبلغ وام است با بهره معین که تمامی آن یا اجزاء آن در موعد یا مواعد معینی باید مسترد گردد. البته برای اوراق قرضه ممکن است علاوه بر بهره حقوق دیگری نیز شناخته شود.
اوراق قرضه دارای انواع مختلفی همچون اوراق قرضه معمولی (debenture )یا اوراق قرضه رهنی(mortgage )و یا اوراق قرضه درآمدی(income bonds )می باشد.
ج)اسناد خزانه ، اوراق بهادار بی نام و کوتاه مدتی هستند که برای تامین احتیاجات مالی خزانه داری کل در جریان سال مالی انتشار می یابند. این اوراق در هنگام فروش به مبلغی پایین تر از مبلغ اسمی خود بفروش می رسند که دارنده در سر رسید همان مبلغ اسمی را دریافت می کند.
د)اوراق مشارکت، که اوراق بهادار با نام و بی نام می باشند بمنظور مشارکت عمومی مردم را در اجرای طرحهای عمرانی انتفاعی دولت و طرحهای سودآور تولیدی وخدماتی دولت وشرکتهای دولتی و شهرداری و موسسات و شرکتهای وابسته به دستگاههای مذکور و همچنین شرکتهای سهامی عام و خاص و شرکتهای تولیدی صادر می شود.
● پذیریش اوراق بهادار در بورس
بمنظور پذیرش اوراق بهادار در بورس و قید آن در جدول قیمتهای رسمی این اوراق باید حائز شرایط معینی که سازمان کارگزاران بورس تعیین می نمایند باشند. مثلا برای پذیرش سهام شرکت ها در بورس تهران می بایستی شرکت صادر کننده سهم در ایران به ثبت رسیده و دارای تابعیت ایرانی باشد و در زمره شرکت های سهامی عام باشد که سرمایه پرداخت شده آن از یکصد میلیون کمتر نباشد. و نیز تعداد سهامداران آن از یکصد شخص اعم از حقیقی و حقوقی کمتر نباشد (به استثنای شرکتهایی که بیش از ۵۰ درصد سهام آنها متعلق به دولت ، شرکتها و موسسات دولتی و بانکها می باشد).
۱)بورس کالا:
بازار منظمی است که در آن کالاهای معینی مورد معامله قرار می گیرد.مانندبورس طلای نیویورک یا بورس پشم استرالیا.
۲)بورس اسعار:
در این بازار پول کشورهای مختلف (ارز)مورد معامله قرار می گیرد. معاملات ارزی بر اساس نوسانات بهای پولهای مختلف در مقابل یکدیگر صورت می گیرد.
۳)بورس اوراق بهادار:
در این بازار اورق بهادار مورد معامله واقع می شود.
● روش برگزاری و تشکیل بورس اوراق بهادار
به سه طریق بورس های بهادارممکن است تشکیل شوند:
۱)روش آزاد
از ویژگیهای این روش این است که افراد درتشکیل بورس آزادندخودشان مقررات مربوط به خرید وفروش را تنظیم نمایندودولت نیزدرکارآنان مداخله نمی کند.این روش درصورتی که تشکیل دهندگان بورس از اخلاق قوی برخوردارنباشند ممکن است تقلب و خدعه و نیرنگ را در معاملات بورس رواج دهد. نظر باینکه این روش در انگلستان پیاده شده است،آنرا طریقه انگلیسی تشکیل تالارهای بورس نیز می نامند. در بورس انگلستان که پایگاه آن در لندن می باشد، افرادی که قصد عضویت دارند براحتی نمی توانند وارد تشکیلات بورس لندن شوندمگر اینکه مورد بررسی و تحقیق دقیق قرار گیرند. به همین دلیل بورس لندن در رعایت امانت درمعاملات و پایداری در اصول خود مشهور است.
۲) روش دولتی
از ویژگیهای این بورس این است که تحت اشراف دولت بواسطه نمایندگانی که به منظور نظارت تعیین می کند قرار می گیرد (مانند بورس آلمان ).نمایندگان دولتی مراقب عملیات بورس بوده و در تعیین قیمت مداخله می کنند.کما اینکه شروطی را برای انجام معاملات بورس تعیین می کنند که متعاملین موظف به رعایت آنها می باشند.
با توجه به اینکه این طریقه در قاره اروپا معمول است،به روش قاره ای معروف است.ایراد این روش این است که بدلیل مداخله دولت در وضع برخی قیود و شروط گاهی موجب اشکالاتی درامرمعاملات بورس می گردد.
۳)روش مختلط
از خصوصیات این طریقه این است که کارگزاران بورس را دولت همانگونه که در بورس اوراق بهاداردرفرانسه معمول است تعیین می نماید،لکن افراد در مبادرت به عملیات خرید وفروش مانند بورس انگلستان آزادند.در واقع دخالت دولت صرفا به منظور جلوگیری از تبانی و تقلب و خدعه در امر بورس می باشدو بگونه ای است که در حرکت معاملات بورس وقفه یا مانعی ایجاد نمی کند. بنظر می رسد این روش برتر ازدوروش دیگر است.
● بورس اوراق بهادار تهران
بر طبق ماده ۲قانون تاسیس بورس اوراق بهادار مصوب اردیبهشت ماه۱۳۴۵تشکیلات و ارگان بورس عبارتند از:
▪شورای بورس،هیات پذیرش اوراق بهادار،سازمان کارگزان بورس و هیات داوری بورس.لکن با توجه به ماده ۸قانون مذکور بورس بوسیله سازمان کارگزاران اداره می شود.سازمان کارگزاران بورسی به وسیله هیات مدیره بورس اداره می شود که مرکب است از هفت نفر عضو که برای مدت سه سال انتخاب می شوند. براساس ماده ۲اساسنامه سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران موسسه ای است غیر تجاری وغیرانتفاعی که دارای شخصیت حقوقی بوده و برای مدت نامحدودی تاسیس می گردد.
مرکز این سازمان نیز در تهران است. اهم وظایف سازمان کارگزاران بورس با توجه به ماده ۱۰ قانون تاسیس بورس اوراق بهادار و ماده ۴ اساسنامه سازمان مذکورعبارتند از:
-اداره امور بورس
- ایجاد تسهیلات جهت خرید و فروش انواع سهام،اوراق قرضه و سایر اوراق بهادار
- اعلام نرخهای اوراق بهاداردر بورس تهران
- مراقبت در حسن جریان امور و روابط بین کارگزاران و مشتریان
- تنظیم روابط کارگزاران با یکدیگر و تسهیل مبادله اطلاعات بین آنان با توجه به لزوم حفظ اسرار مشتریان
- نظارت برمیزان حق العمل دریافتی کارگزاران از مشتریان در ازای خدماتی که برای آنان انجام می دهند و توصیه های لازم نسبت به روش های ارزیابی و محاسبه حق العمل مزبور و تجدید نظر در میزان آن
- همانگونه که ملاحظه می شود در کشور ایران روش دولتی بورس مورد پذیرش قرار گرفته است.
● انواع اوراق بهادار:
الف)سهام شرکتهای سهامی ، اوراق قابل معامله ای هستند که هر یک از آنها نماینده تعدادی سهام است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد(ماده ۲۴لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب۲۴/۱۲/۲۴۷).اوراق سهام باید متحدالشکل و چاپی و دارای شماره ترتیب بوده و حاوی نکات ذیل باشد.
۱) نام شرکت و شماره ثبت آن در دفتر ثبت شرکت ها
۲) مبلغ سرمایه ثبت شده و مقدار پرداخت شده آن
۳) تعیین نوع سهام
۴) مبلغ اسمی مهم و مقدار پرداخت شده آن به حروف و به اعداد
۵) تعداد سهامی که هر ورقه نماینده آن است
ب)اوراق قرضه ، نیز اوراق قابل معامله ای هستند که هر ورقه معرف مبلغ وام است با بهره معین که تمامی آن یا اجزاء آن در موعد یا مواعد معینی باید مسترد گردد. البته برای اوراق قرضه ممکن است علاوه بر بهره حقوق دیگری نیز شناخته شود.
اوراق قرضه دارای انواع مختلفی همچون اوراق قرضه معمولی (debenture )یا اوراق قرضه رهنی(mortgage )و یا اوراق قرضه درآمدی(income bonds )می باشد.
ج)اسناد خزانه ، اوراق بهادار بی نام و کوتاه مدتی هستند که برای تامین احتیاجات مالی خزانه داری کل در جریان سال مالی انتشار می یابند. این اوراق در هنگام فروش به مبلغی پایین تر از مبلغ اسمی خود بفروش می رسند که دارنده در سر رسید همان مبلغ اسمی را دریافت می کند.
د)اوراق مشارکت، که اوراق بهادار با نام و بی نام می باشند بمنظور مشارکت عمومی مردم را در اجرای طرحهای عمرانی انتفاعی دولت و طرحهای سودآور تولیدی وخدماتی دولت وشرکتهای دولتی و شهرداری و موسسات و شرکتهای وابسته به دستگاههای مذکور و همچنین شرکتهای سهامی عام و خاص و شرکتهای تولیدی صادر می شود.
● پذیریش اوراق بهادار در بورس
بمنظور پذیرش اوراق بهادار در بورس و قید آن در جدول قیمتهای رسمی این اوراق باید حائز شرایط معینی که سازمان کارگزاران بورس تعیین می نمایند باشند. مثلا برای پذیرش سهام شرکت ها در بورس تهران می بایستی شرکت صادر کننده سهم در ایران به ثبت رسیده و دارای تابعیت ایرانی باشد و در زمره شرکت های سهامی عام باشد که سرمایه پرداخت شده آن از یکصد میلیون کمتر نباشد. و نیز تعداد سهامداران آن از یکصد شخص اعم از حقیقی و حقوقی کمتر نباشد (به استثنای شرکتهایی که بیش از ۵۰ درصد سهام آنها متعلق به دولت ، شرکتها و موسسات دولتی و بانکها می باشد).